Аммибаб 

Psixologiyalik urush heqqide néme bilimiz?

amraq

Psixologiyalik meghlubiyet – heqiqiy meghlubiyet

Herbiy mexsettiki psixikiliq tesir qilish usulliri qédimki dewirlerdin tartipla wujutqa kelgen bolsimu, amma zamaniwiy psixologiyalik urush XX esirdila barliqqa kelgen we shekillengen. Psixologiyalik urush herbiy urush dewridimu, tinich hayattimu zhürgüzilidu. Birinchi duniya urushidin kéyin , düshmenge bolghan fizikiliq tesirning intayin qimmet toxtaydighanlighi aydinglashti. Jismaniy usulda qolgha keltürülgen herbiy ghelibe adem küchi we téxnika, qural-jabduq,üskünilerning, urush zhürgüzülgen ziminning (térritoriyaning) ziyangha uchrishi bedili hésawigha kélidu. Hetta tejawuzchining özi pen-téxnika tereqqiyati élip kelgen zamaniwiy qurallarni ishletken halettimu, uning jismaniy(herbiylirining chiqimi) yaki maddiy (herbiy téxnika, ixtisadiy)ziyangha uchrash éhtimallighi zhuquri bolidu. Jismaniy we ixtisadiy urushlar qarshi terepning teshkillengen qarshilighini we kishilerning rohiy zhehette tejawuzchigha qarshi sewiyening yétilishini keltürüp chiqishi mümkün. Bu bolupmu tejawuzchi üchün qimmetke toxtap, jismaniy we ixtisadiy ziyangha élip kélidu.
Jismaniy urushta kishilerning halak bolushini , belgülük yérini tartquzup qoyushni toluq meghlubiyet dégili bolmaydu .( Ikkinchi duniya urushi dewride Kéngesh Ittipaqining jeng meydanidiki deslepki ongushsizliqlirini misalgha keltürsek bolidu.) Insanlar meniwiy duniyasida rohiy teslimichilikke bérilgen waqittila reqiwining ghalibiyetke yétishige imkaniyet béridu. Démek,kishiler peqet psixologiyalik urushtila meghlup bolidu. Bu uning psixikisini özgertish arqiliq emelge ashidu , shundaq bolghanda u itaetchan we sadiq qulgha aylinidu. Psixologiyalik urush keng kölemlik psixika tesiri arqiliq reqibige tesir körsitip , duniyagha bolghan köz -qarishini özgertish we özlügini yoqitish , rohini sundurush arqiliq öz ixtiyari bilen teslim bolush jeriyanini bashlaydu.
Psixologiyalik urush heqiqetenmu bu urushtin menpiyet izdeydighanlar üchün bir qeder béxeter bolup , qarshi terepning bedilige yeni «göshni öz yéghida qorush» yönilishide élip bérilidu. U eslige keltürgili bolmaydighan ziyan keltürüp chiqiridu , chünki duniya qarishi, meniwiy prinSipliri buzulghan kishiler yéngi ewlatlarni köpeytidu , ularning her biri aldinqi ewlatlargha qarighanda sapasiz, rohsiz, özlük éngi tashqi tesirge ongay uchraydighan bolidu.Ewlat almashqanséri, sapamu, qedriyetlermu özgiridu. Psixologiyalik urush zhürgüzgüchi nishangha élinghanlarning téni üchün emes, ularning ang-sewiyesi, tepekküri üchün zheng élip baridu.

Psixologiyalik-exbaratliq urush

Keng kölemlik psixologiyalik urush qilish iqtidari béwasite teshwiqat-terghibat mashinisining tereqqiyat sewiyesige baghliq. Peqet 20-esirning bashliridila , exbarat wasitiliri duniyadiki barliq ixtisadiy tereqqiy qilghan döletlerning kündilik turmushining keng tarqalghan we intayin muhim éléméntigha aylandi. Shunglashqa exbarat wasitilirining herbiy mexsette ishlitilishi muqerrer édi. 90-zhillarning axiridin bashlap , quralliq küch ishletmey reqiwige zerbe bérishte exbarat jéngining roli we orni uning asasiy jehettin yéngi tiptiki stratégiyalik urush ékenligini ispatlidi. Tetqiqatchilar exbarat urushining téxnikiliq (exbarat wasitilirini kardin chiqirish we hakaza)uslubliridin bölek insan psixikisigha , ang-sewiyesige exbarat-uchur arqiliq tesir körsitishni psixologiyalik urushning bir körünüshi rétide qarap, psixologiyalik-exbaratliq urush dep atashni tewsiye qilidu. Zamanimizdiki psixologiyalik-exbaratliq urushni döletler bir-biri bilenla emes hetta hakimiyet béshidikiler hakimiyetke intilghan ayrim seyasiy toplar bilen hem hökümet tizginini tutqanlar(diktatorluq ellerde) öz xelqi bilen zhürgüzüshi mümkün.
Mezkür psixologiyalik-exbaratliq urushning ob’ékti bolghan dölette menpiyetdar küchler teripidin töwendiki weziyetni yétildürüsh mexset qilinidu:
— menawiyet we exlaqsizliq keypiyatini yaritish , reqibining medeniyet miraslirigha passiw, selbiy köz-qarash shekillendürüsh,
— seyasiy turaqsizliq we qalaymiqanchiliqni mexset qilip , dölet ichidiki ijtimaiy toplarning ammiwiy ang-sewiyesini we seyasiy yönilishini nazaret qilish
— ziddiyetni qozghash , ishenchisizlik , guman qozghash , seyasiy weziyetni éghirlashturush , seyasiy paaliyetchilerge nisbeten Hakimiyet tereptin qisimni kücheytish üchün ighwalar uyushturush , partiyaler , jemiyetler we heriketler otturisidiki seyasiy munasiwetni muqimsizlashturush,
— hökümet we bashqurush organlirining exbarat qollinish sewiyesini töwenlitish mexsitide , xata bashqurushni keltürüp chiqish
— dölet organlirining xizmiti toghrisida xata exbarat arqiliq , ularning hoquqigha , abroy-inawitige dexil yetküzüsh , bashqurush organlirini kamsitish ;
— ijtimaiy , seyasiy , milliy we diniy toqunushlarni keltürüp chiqish,
— ish tashlash , topilang we bashqa namayishlarni bashlashqa zemin yaritish,
— memuriy organlarning muhim qarar chiqirishida qiyinchiliq tughdurush,
— döletning xeliqaradiki abroy-inawitige , bashqa döletler bilen bolghan hemkarlighigha buzghunchiliq qilish.
— döletning seyasiy , ixtisadiy , mudapie we bashqa sahalardiki muhim menpiyitige ziyan yetküzüsh

Üch döletning psixologiyalik-exbaratliq urush mektiwi

Zamaniwiy duniya bashqiche bolup ketti. Maarip we medeniyet sewiyesi körünerlik östi. Lékin insanning qorshighan muhitqa, waqielerge, exbaratqa nisbeten bildüridighan his-tuyghusi, émoSianal haliti hergiz özgergini yoq.
Ang-sewiye üchün zhürgüzilidighan stratégiyalik urush arqiliq xam eshiya we bazarning menbesini égilesh , ixtisadiy riqabetchilirini yoqitish , mustemlikichi we yérim mustemlikichi döletlerdiki azatliq herikitini basturush , üchinchi duniya elliridiki dölet menpiyiti bar shirketlerning küchini saqlap qélish üchün seyasiy «oyunlarning» élip bériliwatqanlighini héch kim ochuq-ashkare éytalmaydu. Psixologiyalik urushning quwluq-shumluqliri bügünki küngiche mexpiy rewishte emelge ashurilidu. Psixologiyalik urush her qandaq waqitta (meyli herbiy yaki tinchliq dewride) we her qandaq jayda , mesilen urush zhürgüzülüwatqan septe we qarshi terepning arqa sépide bolidu.
Bashta tekitliginimizdek, Psixologiyalik urush — psixika alahidiligini ( pikir , köz- qarishi , keypiyati , muddia , mewqe , heriket yönilishini, müjez-xulqini) közligen yönilishke chüshürüsh üchün, shundaqla belgülük ijtimaiy top yaki bir xeliqning meniwiy qozughini , ammiwiy keypiyatini we ammiwiy ang –sewiyesini özgertish üchün élip bérilidu.

21-esirde üch chong dölet duniyagha herbiy psixologiyadin ibaret üch mektepni élip kelgen bolup, hazirqi duniya sehniside bu üch mektepning, üch döletning psixologiyalik-exbaratliq urushlirining yarqin körünüshliri öz eksini tapmaqta.
1.Sheriq mektiwi – Xitay Xeliq Jumhuriyiti
Mutexesislerning pikriche,bügünki künde Xitay psixologiyalik-exbaratliq urushning qir-sirlirini mukemmel özleshtürgen döletning biri.Dölet ichidila emes, tashqi duniyadimu psixologiyalik-exbaratliq tesir qilish amillirini öz menpiyiti üchün ongushluq zhürgüziwatqinining bir körünüshi rétide mutexesisler Birleshken Milletler Teshkilatigha eza köpligen döletler teripidin ta moshu küngiche Teywenning musteqil dölet rétide étirap qilinmighanlighinini misalgha keltüridu.
2.Gherip mektiwi – AQSh.
W’étnam urushidiki psixologiya we exbarat meydanidiki meghlubiyettin kéyin AQSh bu sahagha alahide nezer aghdurup, köpligen ilmiy tetqiqatlarni élip bardi. NATO bilen birlikte Yugoslawiyadiki , 90-zhillardiki Pars qoltughidiki, Awghanstandiki urush heriketliride psixologiyalik-exbaratliq urush uslublirini mahirliq bilen paydilandi. AQSh we Izrail teripidin Iraq, Siriyadiki toqunushlarda psixologiyalik-exbaratliq urushqa alahide ehmiyet bérildi. Iran bilenmu moshu küngiche psixologiyalik we exbaratliq jehettin urush zhürgüzmekte.
3.Rossiya mektiwi.
Kéngesh Ittipaqi dewride shekillengen, duniyada alahide tesir küchige ége bolghan mektepning warisi bolghan Rossiya psixologiyalik –exbarat «oyunida» eng chong «oyunchilarning» biri hésaplinidu.
Chong ewlatning yadida bolsa kérek, «Sogh munasiwetler urushi» dewride Kéngesh Ittipaqi bilen Gherip elliri we AQSh arisida heqiqiy menide psixologiyalik-exbaratliq urush zhürgüzüldi.SoSialistik lagér bilen kapitalistik lagér arisidiki idéalogiyalik urush «soSializmning» hulini tikligen qizil impériyaning parchilinishi bilen ayaqlashti.
_Ikkinchi duniya urushi dewride Gérmaniya ittipaqdishi Yaponiya bilen xelqining melum qismini tejawuzchiliq qanliq urushqa psixologiyalik jehettin teyyarlashqa neq psixologiyalik quralning amillirini paydilanghan.
Hazir pen-téxnika tereqqiyati insaniyet psixologiyasige ghojayinliq qilishni keng kölemlik qirghuchi atom-yadro qurallardinmu aldinqi orungha chiqarmaqta. Insanlarning psixikisigha tesir körsitidighan rohiy küch we énérgiya, exbaratlarni ishlitish bilen rohiy we exlaqiy halitige özgirish hasil qilish bedilige közligen netijilerni qolgha keltürüsh üchün küresh kétip baridu.

Psixologiyalik qural

Psixologiyalik quralning exbaratliq-psixologiyalik, psixotronluq,psixofizikiliq, psixotropluq, , somato-psixologiyalik türliri bar éken.
Bizge yaxshi melum exbaratliq-psixologiyalik türige basmixana , metbe matérialliri(kitaplar, broshyurilar), ammiwiy exbarat wasitiliri (téléwidénié,radio,gézit-zhurnallar), kino , intérnét résursliri(ijtimaiy taratqular, forum we chatlar, mexsus saytlar) kiridéken. Endi psixotronluq türige yatidighan kompyutér téxnologiyasi (kompyutér oyunliri we wirtual réalliq) heqqide bir-ikki éghiz söz.
Bügünki künde kompyutér téxnnologiyasining psixologiyalik tesir sahasidiki eng zhuquri netijisi wirtual réalliq bolup , u insan psixikisining téximu chongqur qatlamlirigha bösüp kirip , ishletküchining éngini ünümlük nazaret qilalaydighan derizhige yetti.
Kompyutér oyunliri oynawatqan ademning psixikisida özgirishlerni élip kélishi mümkün. Bu oyunlar melum programma arqiliq angni belgülük yönilishke sélishi mümkünligini psixologlar tekitlimekte. Bundaq oyunlardin kéyin nurghun balilar rohiy zexmilenmekte.Mesilen, her küni waqtining köp qismini kompyutérda qural bilen tirik nishangha oq étip oynaydighan bala üchün insan ölümi chong pajie rétide qaralmaydighanlighinini, shundaq kompyutér oyunida terbiyilengenlerning qoligha heqiqiy qural chüshidighan bolsa, xuddi wirtual duniyada körginini qaytilishi mümkünligi heqqide éytilmaqta. Wirtual duniyada terbiyilengenler heqiqiy réal duniyaning qedriyitini ilgha periq qilalmaslighi mümkün.
Bizning kündilik hayatimizda intérnét muhim orun égiligendin kéyin uning ewzellikliri bilen xowup –xetirimu éniq körünüshke bashlidi. Intérnét urushliri ,uningda paydilinidighan uslublar öz aldigha bir mawzu bolup, bu heqte kelgüside éytilidu.

SunSzi telimati
Miladidin ilgerki VI esirde yashighan xitay herbiy komandani SunSzining kespiy teshkillengen psixologiyalik urushni qandaq zhürgüzüsh heqqide éytqan körsetmiliri bügünki kündimu paydilinilmaqta.

1.Reqiwingizning dölitidiki barliq yaxshiliqlarni mehkümlikke ishtiring
2. Reqiwingizning dangliq erbaplirini jinaiy ishlargha qatnashturung.
3. Düshmen rehberligining abroy-inawitini chüshürüsh üchün buzghunchiliq zhürgüzüp. , hajet peytte köpchilik aldida reswa qiling.
4. Bu mexsette eng rezil we eng pes kishiler bilen hemkarliq orniting.
5. Sizge düshmen bolghan döletning puxraliri arisida jédel-majra we toqunushlarni keltürüp chiqiring.
6. Yashlarni yashanghanlargha (chonglargha) qarshi turushqa ündeng.
7. Reqiwingiz hökümitining xizmitige barliq amallar bilen arilishing.
8. Barliq amallar bilen düshmen eskerlirining normal teminlinishining aldini élip, ulardiki tertipni buzung.
9. Düshmen jengchilirining iradisini mezmunsiz naxsha we muzika bilen baghlang.
10. Qarshi terepning barliq en’enilirini qimmetsizlendürüp, ularning ilahlirigha bolghan ishenche -étiqatini ajizlitish üchün qoldin kélishiche tirishing.
11. Chiriklikni wayigha yetküzüsh üchün yénik müjezlik ayallarni eweting.
12. Exbarat we shériklerni sétiwélish üchün soghilarni , pul we wedilerni ayimang , chünki ular ela netijilerni élip kélidu.

Meniwiy azdurush quraligha aylandurush
Hemme nerse-mexset-muddiagha baghlinishliq bolghachqa psixologiyalik quralni rezil niyette qollinidighan seyasiy tüzüm, seyasiy küchler,jinaiy toplar bolushi mümkün.
Psixologiyalik-exbaratliq quralning tesiri qisqa yaki uzaq muddetke mölcherlengen bolidu.
Qisqa muddetke mölcherlengen amillar arqiliq qisqa waqit ichide öz menpiyitige maslishidighan netijige yétishtur. Bu asasen her xil saylam jeriyanida seyasiy téxnologlar teripidin paydilinidu.
Uzun muddetke mölcherlengen tesirning yönilishi ewlat almishish qanuniyitige qaritilidu. Adem-sewiyege, eqil-idrekke ége yégane mexluq. Ezhdatliri sewiye jehettin qanche töwenligensiri, ewlatliri shunche ang jehettin ajiz bolidu. Sewiyesi muqum emes ewlat téximu sapasiz ewlatni duniyagha élip kélidu. Mana bu eng xeterlik yéri.
Uzaq muddetlik psixologiyalik «jeng» töwendiki nuqtilargha merkezlishidu.
1.Til.
Tarixtin melum bolghinidek, totalitarliq tüzüm höküm sürgen döletlerde az sanliq xeliqlerning tili chong tehditlerge uchridi. Tilini yoqatqan millet –yoqalghan, tarix sehnisidin chüshken millet.

2. Medeniyet
Medeniy yadikarliqlar we milliy en’enilerge körünmeydighan amil bilen zerbe bérish arqiliq yash ewlat üchün atquridighan ehmiyitini yoqitish. Iptixarlinish, meghrurlinish simwoligha aylanghan medeniy yadikarliqlarning rolini töwenlitish.

3.Tarix
Tarixiy waqielerni burmilash arqiliq xata chüshenche peyda qilish. Yéngi ewlat nezeride tarixiy shexsler bilen tarixiy waqielerning qedir-qimmitini chüshürüsh. Tarixtiki eyni ornini belgüleydighan tarixiy fakt, delil-ispatlarni yoq qilish.
Milliy qehrimanliri bilen milliy heriketlirige nisbeten xata köz-qarash shekillendürüsh.
Bir yazghuchimizning tebiri bilen éytqanda,«Ghaliplar tarixni meghluplarning dümbiside yazidu.»

4. Din
90-zhillardin kéyin Kéngesh Ittipaqi terkiwidiki jumhuriyetler öz musteqilligini alghandin kéyin «kommunizm changgilidin» qutulghan islam dinigha ait ishlar bashqiche tüs aldi. Étiqat erkinligi bilen kelgen ijabiy ishlar bilen bir qatarda dinimizda türlük-tümen déstruktiw éqimlar peyda boldi. Islam dinini mutexesisler ademlerning til yaki géografiyalik orunlishishi jehettiki ayrimchilighigha qarimay, birleshtüridighan, edep-exlaqqa chaqiridighan, milliy kimligi zerbige uchrighan milletni assimilyaSiyadin saqlaydighan din ékenligini alahide tekitlimekte. Biraq 21-esirde islam dini psixologiyalik urushning zerbisige uchridi. Netijide ademlerni chöchütidighan «Islam térorizmi» dégen uqum insaniyet éngida hasil boldi.
Milletni millet qilidighan til, medeniyet, tarix . Milletning tereqqiyatini teminleydighan seyasiy muhit, melum tarixiy sharaitning muhimlighini yaxshi chüshinimiz. Ongushsizliqlarning hemmisini sirtqi amillargha artip, ichki amillargha köz zhumuwélishqa hergiz bolmaydu.
Amma «milliy roh chüshkünligi», «milliy ghurur yoqawatqanlighi» heqqide söz qilghanda shu milletning tarixidiki muhim basquchlarning ijtimaiy-seyasiy körünüshigila emes weziyetning, waqielerning psixologiyalik tesirige köngül bölüshimiz kérek.
Rus yazghuchisi L.UliSkaya Oktyabr inqilawidin kéyin grazhdanlar urushi, 30-zhillardiki teqipleshler, ikkinchi duniya urushi eng bequwet, eqilliq, serxil ezimetlirining hayatini qiyip, rus xelqining génofondini ajizlatqinini yazidu. Uning tekitlishiche, zhemiyetning terbiye körgen , eng semimiy , aliyjanap , tallanghan böligi bolshéwik dairiliri bilen muresse qilishni xalimighini üchün grazhdanlar urushida halak bolidu. «KolléktiwizaSiya zhilliri eng ishchan millionlighan déxan hayatini élip kétidu. Hayattin ketkenler bilen bille génmu terk étidu.
Partiyaning teqipleshliri kimni tasqawetti? Öz köz- qarishini qoghdashqa jüret qilalaydighanlar bilen meniwiy duniya égilirini, ziyalilarni,oqutquchilar we meripetperwerlerni sistémiliq halda yoqatti
Ikkinchi duniya urushida herbiy xizmetke yaramsiz bolup qalghanlar bilen qérilar, nakalarla urushtin aman qélish imkaniyitige érishidu. Türme we lagérlardiki erlerning köp qismi ewlat qaldurush pursitidin mehrum bolidu.
Teqipleshler dewride qaysi insaniy xisletler shexske yashash pursitini yaratti?
Eqilmu? Talantmu? Özini qedirleshmu? Exlaqmu? Yaq!
Bu xislet égiliri ye dölettin kétip qaldi , ye yoq qilindi.
Yashashqa, aman qélishqa qandaq süpetler töhpe qoshti?
Éhtiyatchanliq. Munapiqliq, Exlaqsizliq. Özige bolghan ishenchisizlik.
Umumen qilip éytqanda , her qandaq yarqin insaniy xislet ademni körünerlik qilip qoyghachqa u derhal hujumgha uchridi. Endi buninggha 90-zhillardiki haraqkeshlik bilen narkomaniyani qoshung. Buningdin Kéngesh adimining génofond xeritisini köreleymiz.

Özini-özi halak qilish qurali

Psixologiyalik qural yardimi bilen Heq bilen naheqchilikni ayriydighan tepekkürdin mehrum qilip, pikir qalaymiqanchilighini keltürüp chiqidu.Bir-birige bolghan gumanxorluqni ,ishenchisizlikni kücheytip, meniwiy éziqishni qanat yayduridu.
Awghanstandiki urushta mudjaxidlarning bir quralliq topi nahayiti mahirliq bilen urush zhürgüzüp, Kéngesh eskerlirige chong chiqim yetküzüptu. Bu otryad rehbirining urush zhürgüzüsh taktikisini yaxshi özleshtürgenligidin éken. Quralliq topni yoqitish üchün zhürgüzülgen alahide herbiy opéraSiyaler héch netizhe bermeptu.Axiri psixologiyalik quralni paydilinishqa toghra keptu. Otryad rehbirining Kéngesh dölet béxeterlik komitéti bilen munasiwiti barlighi,shuning üchün otryadida köp chiqim bolmaydighanlighi heqqide yalghan exbarat tarqitiliptu. Bu xewer chaqmaq tézligide Kéngesh eskerlirige qarshi urushiwatqan barliq quralliq toplargha yétiptu.Az ötmey sepdashliri uninggha ishenmeydighan , muhim peytlerde hetta buyrughini orunlimaydighan bolup qaptu. Qural küchi bilen yéngilmigen bu otryad axiri psixologiyalik quralning arqisida öz erki bilen teslim boluptu.
Teqiplesh zhilliri NKWD teripidin ilghar shexslerge,ziyalilargha kiygüzülgen «Jasus», «Shpion», «Xain», «Agént» qalpaqliri bügünmu duniyadiki psixologiyalik urushlarda ongushluq paydilinilmaqta.
Totalitarliq tüzüm höküm sürgen dewirde herqandaq milletning ilghar shexslirini her türlük amal bilen bir-birige qarshi erize yazdurup, yaki özliri qoldin yasap, mexsus tartmilarda saqlattéken. Muwapiq peytte idarige chaqirilghan ademge «uning üstidin erize chüshkenligini, kimning yazghanlighini» asta siwirlap qoyattéken. Netijide erize yazdi dep oylighan ademge öchmenligi qozghalghan shexs uning heqqide bilgen-oylighanlirini tizip éytip bérettéken. Shuning bilen bir-birige ishenchisizlik, gumanxorluq téximu owj élip, birlikke kélish mümkün emes ish bolup qalidéken.
Némige diqqet bölüshimiz kérek?
Adem -ten we angdin turidu. Zamaniwiy küresh insaniyetning téni üchün emes, ang-sewiyesi üchün kétip baridu. Quruq tenlerge héch kim muhtaj emes. «Programmilanghan anggha» ége tenler programma «ghojayinigha» adil xizmet qilidu.
Intérnét — tereqqiyatning bir körünüshi bolsimu, eng chong teshwiqat-terghibat quraligha aylinip, xéle «bash aghriqlirini» élip keldi. Kelgüside «sün’iy eqil»(iskusstwénniy intéllékt) qandaq «soghilarni» teyyarlap qoyghinini héch kim perez qilalmaydu.Intérnét dewrining ewlatliri «sün’iy eqil» dewrining ewlatlirini duniyagha élip kélidu. Kelgüside «Sün’iy eqil» insan eqlini sehnidin chüshürüshke tirishamdu? Buni waqit körsitidu.
Oylash, analiz qilish , her qandaq weziyette toghra yekün chiqirish iqtidarigha ége adem tashqi küchlerning «oyunlirigha» taqabil turalaydu.
Her bir milletning özige xas milliy éngi bar bolup,u uzun tarix tereqqiyatining mehsuli.
Milliy ang –nezeriyewiy we kündilik sewiyedin turidu.Nezeriyewiy sewiye –milletning mojut bolup turushi, tereqqiyat stratégiyasini belgüleydighan idéyawiy köz-qarashni, yeni idéologiyani öz ichige alidu. Kündilik sewiye- jemiyet ezalirining qiziqishi, éhtiyaji,hissiyati, keypiyati we kündilik menpiyitini öz ichige alidu.
Nezeriyewiy sewiyeni yeni idéalogiyasini belgülelmigen millet kündilik sewiyening bashqurishida bolidu . Kündilik sewiye her qachan qorshighan ijtimaiy muhittin bölek tashqi küchler tesirigimu köp uchraydu. Kündilik sewiye her xil ziddiyet-toqunushlardin terkip tapqan.
«Bizde némishke ichki ziddiyetler köp?» dégen soal köpchiligimizge aram bermeydu. Kündilik sewiyemizni yétekleydighan nezeriyewiy sewiyege (idéalogiyani) érishelmigen waqitta, «turmush belgüligen angning » chembiride qalimiz.
Jemiyette özige layiq orni bar shexsning tesirige uchrighan étiqatchiliri yaki uningdin «menpiyet tégip qalarmu»dep tama qilidighanlar, özlirini qerizdar hésaplaydighanlar bolidu. Shunglashqa, jemiyette abroy-inawetke, belgülük salmaqqa ége shexsler ziddiyitide her birining qollighuchiliri, yaqlighuchiliri bolghanliqtin toplar, gruhlar qarimu-qarshilighigha uliship kétishi mümkün. Elwette, her qandaq menpiyetler toqunushi ziddiyetlerge élip kélidighinini yaxshi chüshinimiz. Shexsler arisidiki déstruktiw toqunush töwendiki körünüshlerde öz ipadisini tapidu:
1.Oy-pikir, köz-qarash, idéya qarimu-qarshilighini ipadiligen ademning mewqesini xata, peqet özining mewqesini durus dep qarap, ikkinchi terepni düshmen rétide qobul qilish.
2.Ikkinchi terepning artuqchilighini étirap qilish, ten élish éngining kamchil bolushi
3.Umum menpiyiti üchün hemkarlishish, ijabiy munasiwetlerge intilishtin köre, munasiwetlerni bire-tola üzüwétish arqiliq özining «ehmiyetlikligini» bildürüp qoyush.
4. Öz ara chüshenmeslikning toghra yolini tépishqa intilishtin köre, toqunushta ghalip chiqishni eng muhim dep bilish.
Insanni asasen his-tuyghu, émoSiya yétekleydiken. Shunglashqa saghlam tuyghu égisi bolushqa tirishish kérek. Xelqimizde éytilidighan «sogh qanliq kishiler» neq shu saghlam tuyghu égiliri. Siz bir nechche aliy bilim dergahining diplomigha ége bolsingizmu, saghlam tuyghu égisi bolmisingiz toqunushlarni keltürüp chiqisiz.
Zamaniwiy teleppuzda, «émoSional eqilge» (his-tuyghu parasitige) (émoSionalniy intéllékt) ége bolghanlar toghra yol tapalaydu.
Psixologiyalik urush mezmunini bir maqale dairiside yorutush esla mümkün emes. Ming ölüp, ming tirilgen xeliqlerge psixologiyalik urushning élip kelgen aqiwetlirini yorutush kelgüside étnopsixologiyani hertereplime tetqiq qilidighan salahiyetlik mutexesislerning enchisidiki ish. Bügünki sharaitimizda bizning barliq küch iqtidarimiz qaritilidighan asasiy yönilish- sapaliq ewlat terbiyisi bolushi kérek. Undaq bolmighan teghdirde, ewlat almishish qanuniyitige qaritilghan, közge körünmeydighan dehshetlik meniwiy urushning qurwanlirigha aylinip qalimiz.

Aznat Talipow.