Öktebir Jamalidinow 91 yéshida alemdin ötti.
Pütün ömrini Uyghur tilshunasliqigha béghishlighan qazaqsitan Uyghur alimi wapat boldi
Yéqinda qazaqistanning almuta shehiride Uyghurshunas alim, filologiye penlirining namzat doktori, pédagog we pütün ömrini Uyghur tilshunasliqigha béghishlighan öktebir jamalidinof 91 yéshida alemdin ötti.
Melumatlargha qarighanda, öktebir jamalidinof ötken esirning 60-yillirining bashliridin tartip uyghu tilshunasliqi saheside aktip pa’aliyet élip barghan Uyghur alimlirining biriken. U mezgillerde sowét ittipaqida Uyghurshunasliq élimi keng tereqqiy etken bolup, buningda bolupmu eyni chaghlarda qazaqistan penler akadémiyesining tilshunasliq instituti terkibide échilghan Uyghurshunasliq bölümi, andin-1986yili qurulghan Uyghurshunasliq instituti muhim rol oynighanken. Mezkur institut on yil mewjut bolghan bolsimu, til, edebiyat, sen’et, tarix, étnografiye saheliride köpligen alimlar yétilip chiqip, ularning beziliri dunya miqyasida meshhur bolghanken.
Abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitétining köp tilliq bilim bérish instituti «Sherq filologiyesi we terjimiler» bölümining oqutquchisi, filologiye penlirining namzat doktori xalminem mesimowa xanimning éytishiche, ötken esirning 60-90-yilliri tilshunasliq Uyghurshunasliq élimining aldinqi qatarliq sahesi bolghaniken.
U mundaq dédi: elwette, tonulghan tilshunas alim öktebir jamalidinofning wapat bolushi qazaqistan Uyghurshunasliq élimi üchün chong yoqitishtur. U 1965-yili «Hazirqi zaman Uyghur tilidiki rewish derijisi» mawzusida dissértatsiyesini muweppeqiyetlik yaqlap, filologiye penlirining namzati ilmiy derijisini élishqa muweppeq boldi. Alim1966-yili neshr qilin’ghan «Hazirqi zaman Uyghur tili» namliq monografiye aptorlirining biri boldi, «Uyghur tili» (emeliy kurs) we «Uyghur tili frazé’ologiyesining izahliq lughiti» namliq kitabliri neshr qilindi. 1993-Yili mezkur lughet toluqlinip, kéngeytilip, shu nam bilen chong hejimlik kitab bolup yoruq kördi. Öktebir jamalidinof peqet tilshunasliq sahesidila ishlep qalmay, belki Uyghur xelq éghiz ijadiyitining muhim sahelirining biri bolghan qoshaqlarni toplash we neshr qilish ishlirinimu bille élip bardi. 1979-Yili «Uyghur xelq qoshaqchiliri», 1988-yili bolsa «Uyghur xelq qoshaqliri» namliq kitabliri neshr qilindi. Uning emgekliri tilshunas we edebiyatshunas alimlar, aliy oqush orunliri we ottura mektep oqutquchiliri hem oqughuchiliri üchün muhim menbe bolup xizmet qilidu.
Xalminem mesimowa 1991-yili akadémik ghojexmet sedwaqasofning tuyuqsiz wapat bolushi, 1996-yili Uyghurshunasliq institutining yépilishi sewebidin nurghunlighan yash alimlarning bashqa sahelerge kétish ehwallirining yüz bergenlikini, aqiwette Uyghurshunasliq institutining ornida ishlewatqan Uyghurshunasliq merkizi xadimliri sanining keskin qisqirip, hetta uning yépilish xewpiningmu tughulghanliqini bildürdi.
Melum bolushiche, öktebir jamalidinof ötken esirning 90-yilliri tilshunas alimlar bilen birlikte töt tomluq «Uyghur tilining izahliq lughitini» tüzüshke zor hesse qoshqanken. Lékin mezkur emgek bezi sewebler tüpeyli neshr qilinmay qalghaniken.
Öktebir jamalidinof 1930-yili almuta wilayiti Uyghur nahiyesining chong aqsu yézisida dunyagha kelgen. Uning baliliq chéghi ikkinchi dunya urushi dewride bek éghirchiliqta ötken iken. U 1956-yili ottura asiya dölet uniwérsitétining sherq fakultétini tamamlighandin kéyin, tughulghan yurtidiki ottura mektepte mu’ellim bolup ishleydu. Öktebir jamalidinof 1960-yili qazaqistan penler akadémiyesining aspiranturisigha Uyghur tili mutexessisliki boyiche oqushqa chüshidu. U tilshunasliq institutining Uyghurshunasliq bölümide ishlep yürgen chaghlirida, yeni 1965-yili öz tetqiqati asasida ilmiy unwan’gha muyesser bolidu. Alim 1980-yildin bashlap uzun yillar mabeynide pédagogikiliq pa’aliyet bilen shughullinip, hörmetlik dem élishqa chiqqan.
Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan öktebir jamaldinofning yurtdishi we shagirti, «Atamura» neshriyati Uyghur tehriratining bashliqi malik muhemmidinof ependi mundaq dédi: öktebir jamalidinof almuta shehiridiki aliy mekteplerde 30 yildin oshuq waqit oqutquchiliq qilip, sansizlighan mu’ellimler, zhurnalistlar, alimlar qoshunini teyyarlidi. Ustazimiz dangliq alim bolush bilen bir qatarda yüksek adimiy peziletler sahibi idi. U özidin kéyin bay ilmiy miras qaldurdi. Öktebir jamalidin oghli shundaqla mektep derslikliri bilen oqush qollanmilirini yézip, milliy ma’aripimiz yüksilishige sézilerlik hesse qoshti. 1980-Yili abay namidiki qazaq pédagogika instituti filologiye fakultéti yénida Uyghur bölümi échildi. Mezkur bölüm échilghan eng deslepki künlerdin étibaren öktebir jamaldinof shu bölüm oqughuchilirigha Uyghur tili, Uyghur tilini mekteplerde oqutush penliridin léksiyeler oqudi. Alahide tekitlesh lazimki, öktebir aka shu yillardila aliy mektep oqughuchilirigha béghishlan’ghan bir nechche derslik, könükmiler toplamlirini, shundaqla ottura mekteplerning 7-siniplirigha béghishlan’ghan Uyghur tili we uning métodikiliq qollanmilirini yézip, köpchilikning diqqitige sundi.
Igilishimizche, öktebir jamalidinofning alimlar sawut mollawutof we qurban toxtemof bilen hemkarliqta Uyghur mektepliri üchün teyyarlighan tunzha chong emgiki bolghan 8-sinipi Uyghur edebiyati derislik-xréstomatiyesi 1962-yili yoruq körgenken. Andin uning bashqimu alimlar, ustazlar bilen birlikte teyyarlighan Uyghur tili boyiche oqush qoralliri her xil yillarda neshr qilinip kelgen. Öktebir jamaldinof abay namidiki qazaq pédagogika institutidiki Uyghur bölümidin tashqiri yene 1990-2000-yilliri el-farabi namidiki qazaq dölet uniwérsitéti zhurnalistika fakultétining Uyghur oqughuchilirigha, shundaqla almuta xelq’ara zhurnalistika(axbaratchiliq ) institutidimu Uyghur tilidin ders bergen. Uning shagirtliri ilmiy-tetqiqat institutlirida, neshriyatlarda, mekteplerde we bashqimu sahelerde ishlep kelmektiken.