Jütken_kıtap

Jütken kıtap

Mezkür maqalining yézilishigha yalqunluq sha’ir lutpulla mutellipning 100 jillighigha da’ir yézilghan esletme seep Boldi. Lutpulla mutellipning nesrullam isimliq inisi bolghanlighidin köpchilik xewerdar. Eyne shu inisining xélichem isimliq ayali hayat bolup, lutpullining atisi hézimaxun we anisi melikexan tutqan öyining chirighini ta moshu kün’giche yalghuz yandurup kéliwatidu. Xélichem hede axirqi манга bergen söhbitide lutpullining ijadigha munasiwetlik kitaplar bilen yazma-qeghezlerni sha’ir tursun qahhariy alghanlighini, kéyin uningdin yene kimdu-birlirining élip ketkenligi heqqide éytqan édi.
Maqale metbu’atta élan qilinip, waqit ötup, héchbir xewer bolmighandin kéyin izdeshtürush ishlirini yenila dawamlashturdum. Netijide mezkür maqale kütülmigen yerdin tuyuqsiz yézildi. Yézilishighha bizning arimizda qol éliship körüshüp, meyde tirep quchaqliship jürgen, chong ishlarni qilsimu «lam» dep éghiz achmighan gayi saxawetlik insanlar guwachi. Каримакка, бу инсанларнинг qiliwatqan ishliri közge körünmeydu, tilgha élinmaydu. Shunglashqimu, kölenggide qalghan ejayip dilkesh kishilerni tonushturushni özemning jurnalistliq borchum dep hésaplap, maqale yézishni toghra kördüm. Amma uningdin méning qehrimanlirim xewersiz. Maqale ulargha tesadipi sogha bolghusi.
Hézimaxun bowayning kéngesh ittipaqigha chiqqanda alghan pasporti, saqal qiridighan ustirasi, köz eynigi we melikexan anining tikinchilik qaychisini esletme rétide tutup jürgen xélichem hede lutpulla mutellipning kitapliri bilen qolyazmilirini közining Каричигудек саклиган. Kéyin eserlerni sha’ir tursun qahhariy tetqiqat ishlirini élip bérish üchun élip kétip, ular qoldin-qolgha yötkelgen. Манга: «Хазир шу китаплар неде?» Dégen so’al aram bermidi. Bu so’algha jawap tépish mexsitide «uyghur awazi» we shu waqitlarda mojut bolghan «yéngi hayat» gézitlirining rédakцияliride xizmet qiliwatqan ilgerki ishdashlirim, yazghuchi akilirim bilen mungdiship kördüm. «Sorap, sorap alim bolisen» dégendek, arxiwning keynidin izdeshtürush ishlirini mangghuzghinim zaye ketmey, öz méwisini bérishke bashlidi. Биринхидин, миллитимиз пексри, jigirme üch yéshida klassik sha’ir atalghan lutpulla mutellipning ijadiy pa’aliyitige munasiwetlik tetqiqat ishlirini élip bérishqa bel baghlighan yene bir sha’ir, журналист tursun qahhariyning hayat-pa’aliyitige bola, bezibir ting melumat лар айдинглашти. Diqqetke sazawer deslepki menbeni yazghuchi abduxaliq aka maxmudowning aghzidin anglidim.
— Турсун ака каххаров тибби хадим болгинигха каримай, эдебият билен журналистика адими эди. Hörmetlik pénsiyage ketkendin kéyin ornigha men «yéngi hayat» gézitigha muxbir bolup keldim. Турсун ака, амма езишни тохтаткини йок. Asasen lutpulla mutellipning ijadigha munasiwetlik tetqiqat ishlirini élip mangdi. Турсун сродни öyide men binechche qétim bolghan. Tar bölmisining bir témigha kitaplar liq tolghan édi. Лекин, сорисанг, китап берметти. Kitapqa kelgende nahayiti pishshiq kishi édi. Tekchidiki kitaplarning köpisi wetende besilghan, shundaqla shu yaqning neshriyatliridin chiqqan gézit, jurnallardin ibaret bolidighan. Amma wapatidin kéyin uning arxiw matéri’allirini kim élip ketkenligidin xewirim yoq. Bir bilse, ömrining axirqi künliri uninggha hemra, hemdem bolghan, tuqqan inisidek bolup ketken aztékin ibragimow bilemdékin? – Деп калди.
Moshuning özi méning üchün bebaha menbe Boldi. Мабада, азтекин, он же «иссимни санга ким деди?» Dep sorighanning özide dangliq satirik yazghuchini eske élish méning üchun abroy édi. Chünki abduxaliq aka maxmudow bügünki künning tirik qamuslirining biridur.
Nowettiki söhbetdishim aztékin akini uzaq tingshidim. Gepke usta, maqal-temsilge chéwer, köpni körgen aztékin aka sha’ir tursun qahharowning axirqi waqittiki hayatigha munasiwetlik biraz waqi’elerni yoshurmay éytip berdi. Sha’irgha bolghan iniliq hörmitini illiq gepliri bilen toluqlidi.
– Турсун ака билен мен башта унчиму арилишип кетмиген. Дориксанида дора-дермек сатидиган. Tépilmay qalghan dorilarni uningdin élishqa bolatti. Shundaqla akamning sha’irliq xislitige, tarixqa munasiwetlik izdinishlirigha memnun édim. Biraz yazghanlirini «yéngi hayat», «kommunizm tughi» gézitliridin oqattim. Taksida ishlep jürgen künlirimning biride tursun aka méning mashinamgha oltirip qaldi, söhbetdash Boldi. Мана шу кюндин башлап мен унинг «биртуккан» инисигха айлинип калдим, – деп азтекин ака шаир акиси билен болган деслепки тесиратлирини созлиди.
– Турсун сродни шехерде кэриндиши йоккен. Rast-yalghanlighini bilmidim hem körmidim, kolxozda turidighan bir inisi bar, dep anglighinim bar. Amma uning bilen alaqe qilghinini körmidim. Демек, у ялган. Турсун ака джитим ёсти. Ikki qizi bashqa milletke yatliq boluptu. Üch bölme dep éghizgha tolturup éytqan bilen ilgerki xrushéwskiy öyining bir tar bölmisini özige ishxana qiliwélip, ayali bilen turattéken. Mundaq öylerning ashxanisi alte kwadrat métr, bölmilirimu shundaq kichik éken.
– Hal-oqiti maxtighidek emesti. Tapqan-tergini qosaqtin, ayalining dora-dermigidin ashmatti. Ishxanisining bir témi tutash kitaplardin ibaret. Bir témi dep éghiz tolturup éytqan bilen uzunlughi chaghliq bölme edi. Méni könglige yéqin tuttimu, ichidiki sirini, dertlirini, ucrashqanda biz, yoshurmay éytidighan. Bir küni u méni téléfon arqiliq chaqiriwaldi.
– Ука, сен якши кишининг эвладисен. Dadang sherqiy turkstan azatliq armiyasining katiwi bolghan. Yaxshi künning yamini bar déginidek, mabada men aghrip-tartip, yétip qalsam, manga sen ége bol. Ильтимасим шу. Méning oghlum, jiqqan, terginim yoq. Барим мана мону ой. Bölmidiki arxiw kitaplarni mümkin bolsa sétip, axchisini nimizimgha ishletseng ubdan bolatti? — Деди.
– Турсун ака, ты неме дегиниз? Гепингиз Камлашмиди, она же Саламетлигигиз яман эмес. Téxi talay qiziq körisiz. «Кой олемду, козыму?» Déginidek bolup jürmisun. Kitapliringiz tügimes Bayliq. Uni saqlap qélish, birermilly kitapxanighha ötküzüsh yollirini qarashturush lazim. Kitaplarni saq-salamet ewladimizgha Yetküzüsh bizning borchimizghu, –dégen gepni qildim.
– Ariliqta waqit ötup, bir küni tursun akam aghriqxanidin téléfon qiptu. Юригим джуггидила кильди. «Он, akamning waqti yéqinliship qaptude. Éytidighan sözliri, wesiyiti bar oxshimamdu», — деген ойда тингшаватимен.
– Aztékin uka, бар бир илтимасим. Mümkinchiligini qilip, öpke-hésipni shorpisi bilen élip kelseng. Шу таамга хумарим тазиму тутуп кетти, гадайнинг бир тойгини — бай болгини эмесму, — деди.
– Оземмигу бу таамга амрак Эдим. Xoshallighimda, yaq démidim. Bazargha kirip qoyning taza öpkisini, kérek yerlirini aldim. Öydikiler uni qamlashturup quyup, pishirip, shorpisini ayrim, hésip bilen göshlirini ayrim qilip qachilap berdi. Aghriqxanining bir palatisida tört kishi yatattéken. Men beshinchi bolup u küni öpke-hésip meyrimini qiliwéduq, –dep küldi.
— Шунингдин кейин турсун, также известный как сакиипла кетти. Gézitlargha türlük maqalilarni yézip jürdi. Biz, taksistlar, bir orunda turmaymizghu. Undaq déginim, chet yaqlargha yoluwchi élip mangsang, paydisi köpirek qalidu. Shunglashqa men, asasen, qirghizstan terepke köp kétettim. Shundaq seperlirimning biride tursun akam öyge téléfon qilghan éken, men yoq. Özenglar bilisiler, «sotka» dégen nersidin u chaghda xewer tapmighan dewir. –Birnechche kündin kéyin keldim. Тирикчилик кокунчилигида аялимму эйтишни унтуп капту. Törtinchi kün dégende ésimgha séliwédi, heyel qilmay chüsh waqti bolsimu yétip bardim. Саат бирлер чамиси. Ишик альдида «téz yardem» mashinisi turuptu. Аяли – коляскида. Öyde wrachtin bashqa héchkim yoq. Kirip kélishim bilen tursun aka méni tonup, közlirini yoghan achti, yéqin qérindishini körgendek beshini kötirishke temsheldi. Коллирини алга созмакчи болди. Méning qollirim uningkige tégishi bilen tursun aka shu zaman özini lasside tashlidi. Uning beshidin yölep oltiriwédim, birazdin kéyin tinighi toxtidi. Yénimda oltarghan wrach ayal tomurini tutqach, манга qarap beshini lingshittide, teziye bildürgech közini qachurdi, -dédi.
— Кейин Сабир, также известный как ghapparowqa yoluqtum. Гейрет акига ксевер килип, турсун акининг намизини чюшириш, ерлеш тереддутини кёрдук. Kechke yéqin qizliri bilen küyoghulliri kélishti. Шу куни турсун сродни арксиви тогрилик геп тукканлири арисида козгалган. Амма кирип кормидим. Шу чагда кайси-бир кюйогли турсун сродни арксив китаплирини бираз пульга чекип бахалиган. Méningda undaq pul nedin bolsun? Шунглашка бу месилиге арилашмидим, гепму килмидим. Yettisi, qirqi, jil nezirlirining hemmiside beshida Bolsum. Kitaplargha munasiwetlik pulning gépi chiqqandin kéyin könglüm boshap qaldimu, bölmige kirish, körüsh oyi méningda zadila peyda bolmaptu. Kéyin arxiw matéri’allarni «уйгурларнинг миллий ассоцияси» джемиетлик бирлешмисининг реиси тамараханум меметова оз ишханисигха апирип койупту, дегенни англидим…
Aztékin aka ibragimow bilen bolghan gépimiz moshu yerde toxtidi. Мэн турсун сродни «arxiw kitaplirining» tépilghinigha xush Boldum. Jiraq emes, özimizning yénidila éken. Amma kitaplar heqiqetenmu shu yerdimu dégen endishe téxichila méni be’aram qilatti.
Edliye ishlirining tejribilik mutexessisi tamaraxanum memetowani tonattim. Ottura boyluq, aq üzlük, aliy bilimlik adwokat, kélishken jugan bolidighan. «Уйгурларнинг миллий ассоциацияси» джемиетлик бирлешмисини куруп, казакстаннинг канунлиридин шевири йок уйгур хелки учюн хизмет килишка кыришкенлигини англихан. Medeniy chare-tedbirlerdin sirt chet el grajdanlirining yer awdurulush mesilisigimu arilashqan, köngül bölgen. Xep dégüzidighan yéri, hazir tamaraxanum yoq. Birnechche jil ilgiri tuyuqsiz aghrip, u duniyaliq bolghan. Yadimda qalghini, uning wapati küni milletperwer insan waqqas memédinow tamaraxanum heqqide nahayiti illiq geplerni qilip, a’ilisige köngül éytqan édi.
Birdin-bir mümkinchilik moshu kishi dep oylidim. «Eger bilse, waqqas aka bilishi mümkin» dégen oy méningda ümüt hasil qildi. Shunglashqa, héch ikkilenmeyla, waqqas akini taptim. Méning qiziqishimgha waqqas aka heyran bolmidi. Sözümni axirighiche aldirimay tingshap, kéyin gep qilish üchun méningdin ruxset soridi. Мана шу чагда мужчины ваккас акига хейран болдум. Rastini eytsam, söhbetdashning gep qilish, jawap bérish üchun söhbetdishidin ruxset sorighinini birinchi qétim bayqishim. Bu herikiti bilen waqqas aka özining medeniyetlik, kemtar insan ékenligini delillidi. Uning bu qilighini körgendin kéyin méningda «hazir mundaq medeniyetlik, kichik péyil insanlar yene qalghandimu?» Dégen so’al méyemdin péqirap ötup, shundaq xisletlik kishilerni oyumda izdidim…
–– Турсун акининг арксивидин шевирим бар, – деп сёз башлиди ваккас акам.
– Menghu uning öyidiki arxiwini körmidim. Amma, yéqin ariliship jürgen kesipdishim tamaraxanumning iltimasigha bola, shexsiy shoférim bilen mashinini ularning xizmiti üchün paydilinishqa berginim, sorighan axchisini töliginim rast, – dédi.
Yadimgha lutpulla mutellipning kélin singlisi xélichem hedemning «öyige kelsem, kolyaskida oltarghan ayali: akingizning kitapliri tazimu bahaliq oxshaydu, rédakçiyadin birliri kélip mashinigha besip élip ketti» dégen sözliri birdin keldi. «He, bu rédakцияdin kelgen mashina emesken, waqqas akam ewetken mashinigha kitaplar besiliptude» dep yekün chiqardim.
— Kéyin men, waqit ötup, arxiw matéri’allirini tamaraxanumning ish bölmisidin kördüm. Hetta amérikidiki bir jighingha tamaraxanumning ruxsiti bilen mesimjan aka zulpiqarow ikkimiz on nechche kitapni alghach barduq. Uning ichide, xatalashmisam, medeniy durdanimiz «on ikki muqamgha» munasiwetlik, shundaqla yéngidin qrulghan sherqiy türkstan jumhuriyiti gimnining metini hem tarixigha a’it kitaplar bar édi. Kéyin biz sélimaxun aka zeynalowqa gimnning notisini qeghezge chüshirip bérishini iltimas qilduq. Sélimaxun ака notini dutargha maslashturup yazdi, dangliq kompozitorimiz ismayiljan aka isa’éw bolsa, notigha biraz tüzitishlerni kirgüzgendin kéyin biz ularni jighip, amérikigha aparduq, jighinda wetendashlarning qoligha tapshurduq. Shundaqla singlim gözel memedinowa bizning medeniyitimiz, urpi-aditimiz,
– Amérikidiki jighindin qaytip kelgendin kéyin men tamaraxanumning ish bölmiside tursun akining qorapqa sélinghan arxiw matéri’allirigha köz jügerttim. Wetende chiqqan kitaplar, kona gézit, jurnallar nahayiti nurghun bolidighan. Hetta men özemning a’ilisige munasiwetlik süretlernimu shu yerdin tapqandim. Lutpulla mutellipning ijadiy pa’aliyitige munasiwetlik kitap, süretlermu bar édi. Érengsizlik qiptimen. Шу чагда еливалсам боптекен, – деди мейюслен’ген халда.
— Турсун ака каххаров хеккиде дадам бир ваки’е эйтип бергини зади йадимдин чикмайду, — деп созини давам кильди ваккас ака кюлуп.
— Турсун, он же яш вактида гхоллук, сюйиги йоган джигит болган оксшайду. Бир куни kéchisi, дадам bilen sherqiy türkstan xeliq armiyasining wekili abdukérim abbasow gomindangchilardin qéchip, tam atlap tursun akilarning hoylisigha kirip qalidu. Он терт, он беш яшлик джигит йозида олтирип бегем гизалиниваткан экен. Буни кёрген дадам: «etrapta jeng boluwatsa, monu tepse tömür üzgidek jigit néme qilip oltiridu? Jür, bizning keynimizdin mang. Дженг килимиз», деп буйрук кыпту. Турсун ака шуни кютуп олтаргандек орнидин иргхип туруп, дамамнинг кейнидин эгишип, тамга секрету. Шу ариликта ойдин чикип кельген кэри аписи дадамгха ялвуруп: «садигханг кэтей кэриндишим. Ялгуз баламга тегмисенглара. Мужчины ölsem, манга ége bolghidek héchkimim yoq. Бу менинг ялгузум. Manga qaldursanglarchu», dep yalwuruptu. Дадам иккиси анини безлеп, турсун акини хойлида калдуруп озлири кечип кутулган экен, – деди ваккас ака созини давамлаштуруп. – Кселе болди, ассоциация бармидим. Хазир китаплар барму, йокму, шевирим йок. Englishimche, tamaraxanumning wapatidin kéyin arxiw kitapliridin na’ilem hemra’éwa bilen gülnaz iskenderowa paydilinip juridu. «Уйгурларнинг миллий ассоциациясиге» йэнги рехбер кельгендин кейин тешкилатта озгиришлер болган оксшайду. Хазир кимлер xizmet qilidu, éniq xewirim yoq. Bilidighinim, na’ilem hemra’éwa wapat bolup ketti. Гюльназ искендерова яш гхунчиларни тербийилеш билен шугхуллиниветипту, – деп кошумче килди. tamaraxanumning wapatidin kéyin arxiw kitapliridin na’ilem hemra’éwa bilen gülnaz iskenderowa paydilinip juridu. «Уйгурларнинг миллий ассоциациясиге» йэнги рехбер кельгендин кейин тешкилатта озгиришлер болган оксшайду. Хазир кимлер xizmet qilidu, éniq xewirim yoq. Bilidighinim, na’ilem hemra’éwa wapat bolup ketti. Гюльназ искендерова яш гунчиларни тербиилеш билен шугхуллиниветипту, – деп кошумче килди. tamaraxanumning wapatidin kéyin arxiw kitapliridin na’ilem hemra’éwa bilen gülnaz iskenderowa paydilinip juridu. «Уйгурларнинг миллий ассоциациясиге» йэнги рехбер кельгендин кейин тешкилатта озгиришлер болган оксшайду. Хазир кимлер xizmet qilidu, éniq xewirim yoq. Bilidighinim, na’ilem hemra’éwa wapat bolup ketti. Гюльназ искендерова яш гунчиларни тербиилеш билен шугхуллиниветипту, – деп кошумче килди.
Tursun akining arxiw matéri’allirini izdesh moshu yerge kélip toxtidi. Endilikte bir bilse gülnaz iskenderowa bilidu, dégen oygha keldim. Билетим Гюльназни. Kespi boyiche aliy bilimlik mu’ellim. Chet Tillar Institutining in’gliz tili fakultétini tamamlighan. Дадиси Шаир, журналист Саут Искендероу Кенгеш расшифровывает классик Шаири Хезим Искендероунинг инисининг Балиси. Савут акининг кызи гюльназ дадисини доридиму, вы избегаете йолида менгишка карар кылдиму, кейинки вакитларда гезит, журналларгха херсил кичик, чонг колемлик макалиларни йезиш билен кёзге корюнюп джургинидин ксевирим бар. Izdeshtürup jürup, uni taptim. Gülnaz ariliqta qazaq edliye uniwérsitétini tamamlap, birleshken milletler teshkilatining yénidiki qachaqlar bilen ishlesh we insan hoquqini qoghdash bölümide, shundaqla almuta sheherlik adwokatlar kollegiyaside adwokat bolup xizmet qilidéken. Qoshumche almuta shehiridiki 151-mektepte in’gliz tilidin deris bériwétiptu.
Гюльназ Искендерова Турсун Каххароунинг Арксивига Мунасиветлик Берилген Со’алимга Кёп Ойланмиди. Birdin qiziqip джавап беришке башлиди.
– Waqqas akamning gépide jan bar. Rast, u waqlarda, kona kitaplarni toplash, jighish kampaniyasi owj alghan, qizighan bir ejayip peyt édi. Biz na’ilem hedem ikkimiz bu ish bilen shughullanduq,– dédi gülnaz qiziqip sözlep.
– Qazaqstan diyarigha wetendin otken kitaplarni jighip, u qatqa aparsa juquri bahada qayta sétiwalidéken. Kéyin u kitaplarni qiyma-jiyma qilip késip yaki köydürüwétidéken, dégen bir epqachti gepler bolidighan. Бу избегая шеписи эместу? – Дедим Унгха.
– Yaq, он же bizning jemiyetning mexsiti bashqa édi. Intérnét toridin qaysi-bir yazghuchining olümidin kéyin arxiwta yatqan kitaplirini baliliri élip chiqip exletxanigha tashlaptu, dégenni oqughandin kéyin tamaraxanum hedimiz kitap toplash, bermigen halette sétiwélish ishini qolgha альган. Hetta bir öyni ijarige élip bolsimu kitapxana qilish oyi bar édi, – dégen gülnaz méni köptin béri oylandurun jürgen epqachti gepni yoqqa chiqirip, so’alimgha uttur jawap bérip.
– Bir küni «tursun aka qahharow öz kitapxanisidiki kitaplarni satqidek», dégen gepni tuyuqsiz anglap, kéchikturmey sha’irning öyige men, ninélem hedem, bashlighimiz tamaraxanumni élip, yétip barduq. Bügünki tursun akam ilgiri jighinlarda körüp jürgen sha’ir akamgha oxshimatti. Uning chirayidin qandaqtu-bir harghanliq chiqip turatti. Közliridin aghriqning shepisi körünetti. Halining nacharligigha qarimay, tursun aka bizni öyge teklip qilip, bir chine chaygha égiz tégishimizni iltimas qildi.
«Уйгурларнинг миллий ассоцияси» джемиетлик бирлешмининг реиси тамараксанум хэде меметова тэкчидики китапларни кёрюп чикти. Anche yoghan bolmighan kichikkine bölmining bir témigha herxil kölemdiki kitaplar liqqide tizilghan éken. Ikkitereplimilik kélishim uzaqqa sozulmidi. Tamaraxanum hedem bir chaghda bizge kitaplarni tekchidin élip, qoraplargha sélishimizni buyrighach, özimu ishqa kiriship ketti. Tört qorapqa hejimi yoghan, kichik herxil kitaplarni qachiliduq. Yene ikki qorapqa kona gézitlar bilen jurnallarni tursun akam özi sogha rétide qachilap, bizge qoshup berdi.
Maqalining bash teripide, aztékin aka bilen söhbitimizde, tursun aka arxiw kitaplirini tuqqan inisidek bolup ketken uninggha jékiligenligidin xewirimiz bar. Kéyin aztékin aka qirghizstangha ish babi bilen ketkinide sha’irning uni izdigini bekar bolmisa kérek. Démek, tursun aka özining salametligining nacharliship qalghanlighini we uninggha arxiwtiki kitaplirini sétiwetkenligini éytmaqchi bolghan. Amma déyishke axirqi waqitta chamisi Yetmigen bolushi kérek. Aztékin aka kelginide u sekratqa chüshüp qalghan waqti oxshaydu.
– Shuningdin biraz ötmeyla tursun akamning wapat bolghanlighi heqqide xewer keldi, – dep sözini dawam qildi gülnaz. – Намазлирига, незирлириге толук катнаштук. Tekchidiki qalghan kitaplirining teghdirini a’ilisidin sorashqa pétinalmiduq. Калгинига ким эге болди, кимлер элип кетти, бильмидим. Amma, eng échinishlighi, rastmu, yalghanmu, sha’irning olümidin kéyin «biraz nersiler exletxanigha tashlinip kétiptu», dégenni anglidim.
– Биз болсак, турсун акининг ойидин алган китапларни ретлеп, тизимлап, уч корапка гачилидук. Kéyin kitaplarni amérikigha pochta arqiliq ewettuq. Endi kitaplarni pochta arqiliq ewetish nahayiti japaliq, müshkül oqet éken hem qimmetligini démemsiz. Бир kilosigha на долларах пул алидекен. Alghan, ewetilgen barliq kitaplarning pochta heqqinimu waqqas akam tölidi. Shundaq qilip, bebaha rohiy baylighimiz hésaplanghan durdanilirimiz saqlinish üchün amérikidiki qérindashlirimiz berpa qilghan kitapxanigha Yetküzüldi.
— Тамараксанум хедем нахайити джавапкер киши болидиган. Kitaplarning toluq tizimi tamaraxanum hedide bar édi. Herbir xeshligen tiyinni, kitapning namini ayrim qeghezge chüshirip, séyfida saqlaydighan. Shundaqla bir qorap kitaplarni abdulla rozibaqi’éw namidiki 153-mektep gimnaziyaning kitapxanisighha otküzduq. Shundaq qilip, tursun akining arxiwidiki bir türküm kitaplar chet eldiki we qazaqstandiki kitapxanilardin öz ornini tapti. Если, тамараксанум хедемнинг ойи, бир джайдин иджариге болсиму орун тепип, ерлик яки четеллик язгучи, шаир, алимларнинг эсерлирини икки-уч талдин джигиш, уйгурларнинг миллий китап фондини берпа килиш эди. Epsus, bu arminimizgha yételmiduq.
Gülnaz iskenderowa bilen bolghan söhbettin kéyin könglüm ornigha chüshti. Démek, lutpulla mutellipning inisining ayali xélichem hede esligen, sha’ir, tetqiqatchi tursun akigha bergen kitaplar yoqimaptu. Ular hetta chégara atlap, amérikida, qaysidu-bir alimlarning qolida bolup, xeliqqe xizmet qiliwétiptu. Démek, saxawetlik insanlarning milletke bolghan méhir-muhebbiti, edebiyatigha, tarixigha bolghan koyünüshi bekar ketmeptu. Millitining tarixi üchün köygen ezimetlerning küch chiqirishi, ter töküshi, séxilighi tupeylidin ikki dölette uyghur xelqining durdaniliri saqlinip qaptu.
Juquridiki saxawetlik insanlarning isimlirini yene bir qétim atap ötüshni laiq dep taptim. Eger yalqunluq sha’ir lutpulla mutellipning kélin singlisi xélichem hede heqqide maqale yézilmighan bolsa, yene bir sha’irimiz tursun qahhariyning arxiw matéri’alliri heqqide xewer tapmattuq. Язгучи абдуксалик максмудов азтекин ибрагимовладеющий инсанлик пезилитини кёрситип, бахалап эске альмиган болса, турсун акининг джитимчилик дердини тарканлигини недин билеттук? Endi jugach, nazuk jan tamaraxanum memetowaning qeyserligini qandaq untuymiz? Tursun ака bilen til tépip, kitaplirini sétiwélishqa küch chiqirishi herqandaq ademning qolidin kélidighan ish emes. Lékin bu ayal shu ishni qildi, amérikigha Yetküzüshkiche bolghan ishlarning beshida sepdishi, singilliri gülnaz iskenderowa, na’ilem hemra’éwa bilen bille turdi. Eger waqqas aka memédinow arilashmisa mundaq sowapliq ishlar emelge ashattimu? Як. Buninggha közüm toluq yétidu. Chünki hazir herqandaq ish mebleghsiz emelge ashmaydu. Бюгюндин башлап «бир-бирини чюшен’ген, сепдашлирига чонг ишенче арткан ваккас акининг саксаветлик иши хэч унтулмайду», отд эйталаймен. Chünki bu kishining minnetsiz qilghan oqitini eziz xelqim gézittin oquydu. Ishighha öz bahasini béridu.
Maqalini oqup chiqqandin kéyin kimdu-birliri, ochughini éytqanda, ang-sewiyesi choltilar: «oqudunglarghu, hetta angliq, ziyali kishilirimiz kitaplarni sétip, payda körüwétiptu» dep sha’irgha eyip qoyushi mümkin. Undaq gepler болиду. Chünki biz xam süt emgen bendimiz. Amma «ijatkarning – sha’ir, yazghuchilarning mundaq yolgha méngishigha néme seep?» Dégen so’alni ular qoymaydu hem sorimaydu. Ким Бериши Мумкин? Juqurida ismi atalghan wijdanidamilly ghururi saqlanghan insanlar. Иджаткарга кёйунидиган, ичидин кайниган кишилиримиз – тиджаретчи-меценатлар, байвеччилер.
Yazghuchi-sha’irning kéchini kündüzge ulap jillap yazghan, toplighan emgeklirini sétisigha yoqsizchiliq mejburlimaqta. Chünki bügünki yazghuchi, sha’ir, alimning ijadining tereqqiyatigha yardem béridighan dölet buyrutmisi yoq. Ijatkargha yardem qolini sozidighan baywechchilermu или deriyasining süyi kebi soghulup ketti. Bügünki bechare ijatkarlar pénsiyasini ixtisat qilip 300din 500 danighiche kitap chiqiriwatidu. Яш ияткарлиримиз болса, эндишиде. Улар бурун тиреп ишлеп tépiwatqan puligha китап chiqiray дезе, a’ilisining közige qaraydu, balini béqish, qatargha qoshush kérek. A’ilisi yoqlar öylinish kérek, uningghimu pul kérek. Мошу эвальда шехерлик хербир дуаримизда язгучи-шаирлиримизга ильхам, байлиримизга байлик, xelqimizge amanliq tilesh bilen qolida bar baywechchilirimiz ijatkarlargha maddiy yardem qolini sozush du’asinimu untumisa, nur üstige nur bolatti!? Ming bir mesheqetler bilen öz hésawimizgha neshir qiliniwatqan kitaplirimizning nusxa sani köpeyse, öz égisini, oqurmenini tapsa, ejayip bolatti. Илахим, шундак болгай!

Авут Месимов,
Язгучи