Хәлиқ пәрзәнди—خەلىق پەرزەندى
Мерхан момай һәрдайим «Мениң Мирзам келәчәктә ата-анисиниңла оғли болмай, жутиға көйүнүп, әл үчүн адил әмгәк қилидиған хәлиқ пәрзәнди болиду» дәттекән. Ана жүриги хаталашмиған екән. Һәқиқәтәнму, Мирзигүл ака атиси Насир уста билән аниси Мерхан момайниң Алладин дуа қилип сориған тиләклирини орунлиған адәм болуп йетилип чиқти.Түгмән йезисиниң жуқарқи тәрипидики «Әвлия чоққа» бағриға җайлашқан қәбирстанға кирип қалсиңиз, бирдин егиз ясалған ядикарлиққа көзиңиз чүшиду. Бу йеза егилигиниң маһир тәшкилатчиси Мирзигүл Насировниң қәбригә орнитилған ядикарлиқ. Мирзигүл ака һаят болса, бийил 95 яшлиқ тәвәллудини чоң хошаллиқлар илкидә атап өткән болар едуқ. Шуңлашқиму мәрһумниң һаят йолини әсләп өтүш мәхсити билән қолумға қәләм алдим.
Мирзигүл Насиров 1920-жили Уйғур наһийәсиниң Түгмән йезисида кәмбәғәл аилисидә дунияға кәлгән. 11 йешида дадиси Насир дуниядин өтиду. Атисиға әркиләп тоймиған Мирзигүл Мерхан ана келәчигидин үмүт күткүзидиған балисиниң оқуп билим елиши үчүн барлиқ шараитларни яритиду. 1938-жили Мирзигүл Чоң Ақсу оттура мәктивини әлачи баһаларға пүтириду. 1939-жилдин 1940-жилғичә Кәтмән йезисидики 7 жиллиқ мәктәптә, 1940 — 1942-жиллири Түгмән 7 жиллиқ мәктивидә муәллим, наһийәлик маарип бөлүминиң башлиғи хизмәтлирини атқурди. 1942 — 1944-жиллири Қизил Армия қатарида хизмәт қилиду. 1944-жилниң май ейидин 1946-жили ноябрь ейиғичә кеңәш һөкүмитиниң мәхсус тапшурмиси билән Хитайда атлиқ әскәр дивизиониниң командири сүпитидә партия тапшурмисини орунлашқа қатнишип, хәлиқ арисида «Батур капитан» атилиду. 1946-жили ноябрь ейида ана жутиға қайтип, 1951-жилғичә Ақсу, Ават, Подгорное йезилирида йеза истималчилар җәмийитиниң рәиси хизмитини атқуриду.
1951 — 1952-жилларда наһийәлик истималчилар җәмийитиниң башлиғи, 1952 — 1954-жиллири наһийәлик коммунал егилиги башлиғи хизмитини атқуриду. 1954 — 1955-жиллар Алмута шәһиридики совхоз мудирлири, колхоз рәислири вә партия тәшкилатлириниң катиплирини тәйярлайдиған курсниң тиңшиғучиси болиду. Наһийәлик партия комитетиниң тәвсийәси бойичә, 1955-жилниң август ейида Киров намидики колхозға рәис болуп сайлиниду.
Киндик қени тамған жутида рәис болуп ишлигән 7 жил мабайнида Мирзигүл Насиров өзиниң һәқиқий рәһбәр екәнлигини көрситәлиди. Бу уруш әкәлгән зәрдаплар техи толуқ жуюлуп үлгәрмигән пәйтләр болғачқа, Мирзакаң алди билән егилик ихтисадини көтиришкә, хәлиқниң турмуши яхшилашқа көңүл бөлди. Ишниң тоғра уюштурулуши нәтиҗисидә колхозниң амбарлири ашлиққа толди. Бузулған өйләр әслигә келишкә башлиди, йеза йоллири җөндәлди. Колхозниң жиллиқ дарамити 650 миңдин 1 миллион 250 миң рубльға йәтти. Колхозчиларни уюштуруп, йеза оттурисида 324 орунлуқ клуб пайдилинишқа берилди, яғачтин 7 жиллиқ мәктәп селинди. Шу клуб мошу күнгичә хәлиққә хизмәт қилмақта.
Малниң сани өз төли һесавиға өсүп, улардин елинидиған мәһсулат миқдари вә сүпити ашти. Пайдилинишқа берилгән клуб йенида турақлиқ ишләйдиған һәвәскарлар өмиги қурулуп, мәйрәмлик күнләрдә йеза турғунлири концертлиқ программиларни көрүп һөзүрлинидиған болди.
1961-жили Мирзигүл акиниң йеза егилиги ишләпчиқиришиниң маһир тәшкилатчиси екәнлигини байқиған наһийәлик партия комитети уни әң чоң егилик — Свердлов намидики колхозға рәисликкә тәвсийә қилиду. Чаринлиқлар Мирзакаңни бир еғиздин өзлиригә колхоз рәиси қилип сайлайду. У бир һәптиниң ичидә егиликниң барлиқ саһалири бойичә болуватқан ишлар билән тонушуп чиқиду вә башқарма әзалири билән мәслиһәтлишип, кәңәйтилгән башқарма жиғинини өткүзиду. Жиғинда суға бай колхоз барлиқ көрсәткүчләр бойичә наһийәдики әң илғар егилик атилишиға толуқ мүмкинчиликләрниң барлиғини ейтип, тегишлик қарар қобул қилиду. Ишни суғирилидиған йәр мәйданини көпәйтиштин башлап, мәхсус мехотряд қурулиду. Қомучлуқлар, җигдә, тоғрақлар жулунуп, ойман-чоңқурлар түзлиниду. Нәтиҗидә суғирилидиған йәр мәйдани 7500 гектарға йетип, униң ичидә көмүқонақ мәйдани 4000 гектарни тәшкил қилиду. Мунчивала мәйданни суғириш үчүн бурунқи пайдилинип келиватқан канал сүйиниң азлиқ қилидиғанлиғини чүшәнгән рәис, йеңи канал қезиш мәсилисини оттуриға қойиду. Хелә хираҗәтни тәләп қилидиған бу ишқа қарши чиққучиларму болиду. Бирақ у һәммә нәрсини тәпсилий чүшәндүрүп, өз тәшәббусиниң пайдилиқ екәнлигигә колхозчиларниң көзини йәткүзиду. Канал қезилғандин кейин етизлиқ мәйдани техиму кәңийип, елинған мәһсулатниң 25 пайизила уни қезиш үчүн кәткән 2,5 миллион рубльниң орнини япиду.
Мирзакаң һәрқандақ ишни башлаш алдида атилардин қалған «йәттә өлчәп бир кәс», дегән нәқилгә әмәл қилатти. Қолиға қәғәз, қериндаш елип, ишниң пайда-зийинини һесаплап, өзиниң ой-пикир әглигидин өткүзәтти. Егиликтә бир мәзгилдә деханчилиқ, чарвичилиқ, мәдәний қурулуш ишлирини маңғузушқа мүмкинчилик яритилғачқа, Мирзакаң йәңни түрүп ишқа киришти. 1,7 миллион рубль хәшләп, 250 миң өдәк бақидиған комплекс пайдилинишқа берилди. Егилик һәр жили дөләткә 5000 центнер өдәк гөши сетиш имканийитигә егә болди. Һәрбиридә 1000 сийир беқилидиған 2 сеғин сийир комплекси бәрпа болди.
Деханчилиқ бойичә егилик суғирилидиған йәр мәйданини 7500 гектарға, униң ичидә көмүқонақ мәйданини 5000 гектарға йәткүзүп, һәр гектардин 45 — 50 центнер таза дан елишни қолға кәлтүрди. Егилик дөләткә ашлиқ сетиш планини 127,5% орунлап, наһийәниң дөләткә өткүзгән ашлиғиниң 42% ни тапшурди.
Егилик бойичә 5000 гектар көмүқонақ мәйданидин 45 — 50 центнердин таза дан йетиштүрүлсә, илғар звено йетәкчилири Раһиләм Сейитова билән Гүлнарә Розахунова 80 — 85 центнердин һосул елишни тәминлиди. Узун жиллар мабайнида турақлиқ жуқури көрсәткүчләрни қолға кәлтүргини үчүн Раһиләм Сейитова Социалистик Әмгәк Қәһримани атиғиға егә болса, Гүлнарә Розахунова Қазақ ССР Алий Кеңишигә депутат болуп сайланди.
Мирзакаң мәдәний қурулуш ишлириғиму алаһидә көңүл бөлүп, йеза оттурисиға 630 орунлуқ Мәдәнийәт өйи, 50 орунлуқ балилар бағчиси, 1500 орунлуқ қазақ вә уйғур мәктиви, 50 орунлуқ ағриқхана, мутәхәссисләр үчүн икки қәвәтлик турушлуқ өй салди. Чаринниң кочилири кәңәйтилип, 10 километр йол асфальтланди. Йеза әмгәкчилириниң турмуши тилға аларлиқ өзгәрди. У Свердлов намидики колхозға рәис болған жиллири 200гә йеқин адәм дөләт мукапатлири билән тәғдирләнди. Мирзакаң әмгәк-паалийитини муәллимликтин башлиса, кейин кадр тәйярлаш мәктивиниң устази болди. Мирзигүл мәктивидин нурғунлиған кадрлар — Решит Манапов, Тохтахун Қурбанов, Туғлуқ Мадалиев, Жуман Мадиев, Сәйдулла Шарипов, Алимҗан Қасимов, Махмутҗан Қасимов, Һаким Авутов, Тойшибек Алахунов, Әхмәт Азиев, Исмаил Бавдинов, Зәйнидин Қурбанов вә башқилар йетилип чиқти.
Ишләпчиқиришниң барлиқ саһалири бойичә жуқарқи көрсәткүчләрни турақлиқ қолға кәлтүрүлгән Свердлов намидики колхоз Әмгәк Қизил Туғи ордени билән мукапатлинип, Қазақстанниң «Алтун китавиға» йезилди. Егилик рәиси Мирзигүл Насиров 3 Ленин ордени, Октябрь Инқилави, 2 Әмгәк Қизил Туғи ордени вә нурғунлиған медальлар билән тәғдирләнди. Қазақ ССР Алий Кеңишиниң депутати болуп сайланди, икки қетим Қазақ ССР Алий Кеңишиниң Һөрмәт грамотиси билән мукапатланған.
Мирзигүл Насиров СССР Ветеранлар кеңиши президиуминиң әзаси болуп сайланған. Шундақла исми Қазақстанниң «Алтун китавиға» йезилған. Бирнәччә қетим вилайәтлик вә наһийәлик кеңәшләрниң депутати болуп сайланған. У Уйғур наһийәсиниң вә Алмута вилайитиниң Пәхрий граждини аталди. 1979-жили Қазақстан Компартияси Мәркизий Комитетиниң Биринчи кативи Динмухаммед Қонаев, Алмута вилайәтлик партия комитетиниң биринчи кативи Кеңес Аухадиев вә Оттура Азия һәрбий округиниң қомандани Дмитрий Язов Или дәриясиға селинған көрүкниң ечилиш мәрасимиға қатнишип қайтқинида, Чарин йезисиға келип, егиликниң әһвали билән тонушуп, атлиниш алдида Мирзакаңниң қолини қисип, «Или дәриясиниң у қанитида Головацкий болса, бу қанитида сиз бар екәнсиз. Адил әмгигиңлар үчүн силәргә рәхмәт», дәптекән.
Пүткүл аңлиқ һаятини хәлиқниң паравәнлигини ашурушқа сәрип қилған Мирзигүл Насировни «Хәлиқ пәрзәнди» дәп аташқа әрзийду. Униң кечә-күндүз тинмай ишлишигә өмүрлүк җүпти Хадича һәдиму шараит яритип бәрди. Һәдимизниң ләззәтлик таамлиридин дәм тартмиған адәм наһайити аз. Улар 7 оғул, 3 қиз тәрбийиләп, қатариға қошти.
Мирзигүл Насиров 2008-жили 4-июньда 88 йешида бақилиқ болди. Мәрһум наһийә турғунлириниң, қом-қериндаш, бала-чақилириниң чоң һөрмити билән ахирқи сәпәргә узитилди.
Пүткүл аңлиқ һаятида хәлиқниң турмушини яхшилаш үчүн әмгәк қилған жутдишимиз Мирзигүл Насировниң исмини әбәдийләштүрүш үчүн өзи иш-палийитини башлиған Түгмән уйғур оттура мәктивигә Мирзигүл Насировниң исмини бериш мәсилисини көтирип, икки жил мабайнида тегишлик орунларға мураҗиәт қилип келиватимиз. Бу пәқәт бир жутниңла әмәс, бәлки пүтүн бир милләтниң тиләк-хаһиши. Шуниң үчүн мәзкүр мәсилиниң иҗабий һәл қилинишиға җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң арилашқини дурус болар еди дәп ойлаймиз. Чүнки у пүтүнсүрүк бир милләткә вакаләтлик қилидиған чоң тәшкилат.
Турсун НОРУЗОВ,
Уйғур наһийәсиниң Пәхрий граждини.