Ayturghan Hasanowa wapatigha

Yarmuhemmet Abdusattarowning «Ötti ömürüm ademler bilen» dégen kitawidin élindi.

CEHNE BULBULI
(Ayturghan Hasanowa)

Ustazlarning éytishiche «naxsha pikirni ipadiligüchi bir pütün bediiy eser bolup, naxshichi ene shu pikirge gözellik bergüchi, özinin ahangi bilen tingshighuchining qelbige yetküzidu». Ene shundaq uzun zamanlardin béri ewlatlardin ajdatlargha ötup, ejayip xaliq naxshilirini éytip kéliwatkan ijrachilarning biri, sehnimiz bulbuli — Ayturghan Hasanowadur.

Ayturghan pütün wujudi bilen ijra qilip kéliwatqan naxshilirida siz we bizningmu dert-elem, pughanlirimiz, xoshalliq we arzu-armanlirimiz namayan bolidu. Merhum alim Asim Baqining teripi boyiche «Ayturghan éytqan «Wadarixa», «Xanlaylun», «Janey», «Junun» «Altun bilen Rena» qatarliqlar tili we tégi-tömuri bilen uyghurana, Uyghurstan topisining xush purighini sépidu we ata-bowilirimizning sahawiti dimaqqa urilidu. Bu naxshilar Ayturghan hayati, iradisi salahiyiti bilen mustehkem baghlinip, süyek-süyeklirige baghlinip ketken. Mana bu naxshilirida muhebbet, sadaqet, dostluq, gözellik hökumran».
Bir ellamining éytishiche «Duniyani gözellik qutulduridu we muhebbet tutup turidu. Insaniyet hayatining türügimu gözellik w muhebbet déyishidu». Bu jumlilarning tégide qanchilik mezmun we qudretlerning barlighigha imanimiz kamil, elwette. Ena shu éytilghan gözellik we muhebbetni öz naxshilirida ekis etken bu tughma talant, istédat égisi Ayturghan Hasanowadin izdep körsek, elwette u namayan bolidu. Senetkarning ichki duniyasini bilish üchün uni chüshunüsh kérek. Ene shu chaghdila biz xanimning salahiyitini we qebiliyitini toghra ekis ettürüp béreleymiz. Bunung uchun elwette ötkur dit we eng muhimi senetkarene bilim kérek.
Ayturghan Hasanowa rasa tiriship ösiwatqan bir chaghda uning örisini qolaydighan, uninggha heset qilidighan, yoldin adashturghichilarmu tépilip keldi. Lékin uning senetke bolghan muhebbiti dayimla üstün kéletti. U shagirt yétüshtürüshdek aliyjanap ishtimu özining bilim we tajribilirini ayimidi.
Men 2002 zhili Ürümchige barghinimda Ayturghan méning kelgenligimdin xewer tépip, munasiwetlik kishiler arqiliq men chushken méhmanhanigha keldi. U shu kuni kech saat beshlerde özi turiwatqan méhmanxanidiki réstoranning adrésini bérip, el söygan senetkar, talantliq naxshichi Senewer Tursun teklip qilghanlighini éyti. Men waqit saatida éytilghan jaygha Almutidin kelgen dostum Hasanjan bilen bille barduq. On beshtek adem. Senewer bizni qarshi alidighanlighini éytip, bügünki oturushning asasiy mezmuni heqqide gep qilip, «men bügün birinchi nöwette ejayip ustazim Ayturghan hedemning sheripige we silerning sharipinglerge ushbu destixanni tayarlidim. Bügünki oturushta men silerge hedemdin ügengenlirimning hemmisini
éytip bériman we Ayturghan hedem bilen paxirlinimen» dédi. Oturushtin kéyin Ayturghan Senewerge «Aq patixe» bardi.
Ayturghan öz naxshiliri bilen el hörmitide yashidi.
U Gulja shehrining «Üch derwaza» mehelliside tughulup üch yashtin tartip, anisi Zeynep xanim we hedisi Xurshide xanimlarning tesiride naxshilarni xirgayi qilip zhürüp, resmiyla naxshichi derijisige yétip keldi. Bu kichik xénimning naxshilirini anglaydighan xolum xoshna, melidashlar zoqlinip, «Zaynapxannin bulbulchisi sayrawatidu» dap uninggha hewes qilatti.
Ayturghan 8 yéshida anisi bilen Urumchige baridu. U yerdiki uyghur téatrida Xurshidexanimning ijrasida Senem rolining répétisiyasi boliwatqan édi. Répétisiyadin tesirlengen Ayturghan özining maharetlirini sehne ustilirigha namayish qilidu. Uningdin tesirlengen téatr rézhisséri Ayturghangha Senemning baliliqtiki rolini tapshuridu. Ayturghan zhildin zhilgha el nazirige chüshidu. 1947 zhili Guljida qoyulghan chong bir konsértta rahbirimiz Ehmetjan Qasimiy sehnige chiqip «hemmimiz mana endila 12 yashqa kirgen Ayturghanning naxshisini angliduk.
Bu kélechigi parlaq qiz elwette uyghur sehnisining bulbuli bolup qalidu» dep ishenche bildürgen édi. Shunundin kéyinki Ayturghanning ijrachilighi Ili alemini tewritip özining sansiz ishqiwazlirigha ége bolidu. 1950 zhili Gulja shehrige Özbekstan, Qazaqstan we Qirghizstandin uyghur alimi Tursun Ranimow bashchilighida 80 kishilik senetchiler ömigi kélidu. Ularning ichide Helimexanim Nasirowa, Roza Baklanowa, Sayra Kigizbaéwa qatarliq meshnür senetkarlar bar édi. Ular xeliqqe bériwatqan konsértliridin biride Ayturghan sehnige chiqip özining maharitini namayish qilidu. Bunungdin tesirlengen Halimexanim sehnige chiqip, béshidiki doppisini élip, Ayturghangha kiydurup, uni baghrigha bésip, 6u yash talantni buningdin kéyin «kichik Halimexénim dengla» dep uninggha duga qilidu. Ayturghan shunungdin kéyin Guljidin Urumchige ishqa yötkilidu.
Zhillar ötti, köp özgirishler boldi, teghdirning taqezasi bilan 1962 zhili Ayturghan Qirghizstangha köchup kélip, Sabirxazhiéw rehberligidiki ansamblgha qatniship, Ottura Aziya we Qazaxstan diyaridiki uyghurlargha özining ejayip naxshilirini namayish kilip kélidu. Kéyin u Özbakstangha köchup kélip, Özbekstan radio we téléwidénié qéshida qurulghan ansamblgha ishqa kirdi. U bu yerde meshhur uyghur muqamchiliri — Nurmehemmet Nasir, Mettayir Hasan, Sultanmurat Razamow, Ghopur Qadirxajiéw wa Qadir Razi Muhamédow qatarliqlar bilen uyghur xelqining muzika durdanisi bolghan On ikki mukamni retlesh we simgha élish ishlirida paal qatnashti. U uyghur sehniside bétekrar awaz sahibi, mashhur naxshichimiz Pasha Ishan alahide bir sima bolghan bir dawirde Ayturghan uning hemjorisi boldi.
Mahir naxshichi, senetning gözal elchisi bu zhil 80 yashqa kirdi. Yéqindin béri Almuta we Bishkéklarda keyni-keynidin xanimning merikisige béghishlanghan künler nahayiti dagh-dughluk bilen ötküzüldi. Shunungdek bizning Özbekstanimiz we gözal Teshkent shahridiki «Turkistan» namlik muxtasham zalda Qazaqstandin Qazaqstan xeliq artisti Nurbuwi Mamétowa, Kazakstanda xizmet körsetken artist Tolunay Eysarowa, Qazaqstan xénim-qizlar uyushmisining reisi Extirim xénim wa Mahinur mert tedbirkar Tursunay qatarliq yazghuchi, shair we zhurnalistlar kélishti. Tadbirning bundaq zhuquri derijide köngüllük we tertiplik ötushide Réspublika we sheher uyghur medeniy merkizi we ularning reisliri Ekrem Hashimow, Halima Beretowa, aksakallar kéngishi rehbiri Yarmuhemmet Abdusattarowlar, shunungdek, «Güldeste» ansamblining muzika rehbiri Tursunmehemmet Shawdunow, we ussulchilar ansamblining rehbiri Réyhan Hashimowalarning roli chong boldi. Méhmanlarni kütiwélish we ularning maddiy we meniwiy xizmetlirini bejirishte uyghur medeniy merkizining paalliridin Asiye Nasirowa, Nijat Niyazow, Nurmuhemmet Toxtiéwlarning we «Bishkét» réstorani we uning rehberliri Abduréshit Baxtiéwlarning roli chong boldi. Bu tedbirni yenimu chirayliq ötishi üchün méhmanlar sharipige bir piyala chay tashkil étildi. Bununggha maddiy tereptin yardem bergenler Yarmuhemmet Abdusattarow bashchilighidiki meshrep ehlidin Abdulla Baraéw, Qadirhaji Muhitdinow, Mehemmetimin Gabitow, Abduqéyim Kaminow, Uséinxaji Iskendarowlar chong yardem berdi.

Yardemde: Ekrem Hashimov, Gözel Xizmetova