Qazaqistan uyghurliridin yene bir akadémik chiqti
2020-05-07 © https://www.rfa.org/
Yawropa tebiiy penler akadémiyesining akadémiki, balilar doxturi, tébbiy penler doktori Nurlan Ekberow(otturida) shagirtliri bilen. 2020-yili aprél, Qazaqistan.
Yawropa tebiiy penler akadémiyesining akadémiki, balilar doxturi, tébbiy penler doktori Nurlan Ekberow(ongdin birinchi) opératsiye üstide. 2020-Yili aprél, qazaqistan.
RFA/Oyghan
Melumki, Ottura Asiyada 1950-yillardin kéyin uyghurlar ichidin köpligen alimlar yétiship chiqishqa bashlighan bolup, ular her xil sahelerde xizmet qilghan idi. Bolupmu weten sirtida uyghurlar eng köp olturaqlashqan Qazaqistandin bügünki künge qeder yüzligen kandidat doktor we pen doktorliri chiqqan idi. Ular peqet özliri tughulup ösken, oqughan yurtliridila emes, belki bashqa memliketlerdimu ene shundaq utuqlargha érishken. Köpligen alimlar öz saheside yenimu ünümlük ishlep, zor netijilerge érishken hemde yuqiri derijidiki unwanlargha muyesser bolghan hem hazirmu shundaq chong utuqlargha yetmekte.
Qazaqistandiki jumhuriyetlik «Uyghur awazi» gézitining 6-maydiki sanida bérilgen melumatlargha qarighanda, Qazaqistanning saqliqni saqlash sahesige salmaqliq hesse qoshup kéliwatqan balilar doxturi, tébbiy penlirining doktori Nurlan Ekberowqa Yawropa tebiiy penler akadémiyesining akadémiki unwani bérilgen.
Biz Almuta shehiridiki balilar tashqi késeller bölümi we balilar késili ilmiy merkizining balilar opératsiyesi bölümining bashliqi Nurlan Ekberow ependi bilen alaqileshtuq. U radiyomiz ziyaritini qobul qilip, özining mundaq utuqqa yetkinini birinchi nöwette özi tughulup ösken hem deslepki bilim we terbiye alghan yurtigha baghliq ikenlikini otturigha qoydi. U mundaq dédi: «yézining terbiyesi héch qachan sheherning terbiyisige oxshimaydu. Shuning üchün men birinchidin mushu yézamgha rehmet éytimen. Eng asasiy yaxshi terbiye élish. Bir chettin ata-anilar, bir chettin yurt terbiyeleydu. Bilim élish yashqa qarimaydu. Her qandaq yashta bilim élishqa bolidu. Yaxshi terbiye bolsa her waqitta bilim élishqa bolidu. Adem balisi daim özlükidin bilim élishi, intilishi kérek. Bir yol tutqandikin, shuninggha daim tirishishi kérek. Dadimiz rehmetlik her qachan bizge mundaq deytti: ‹Bizning yézidin chiqqan köp alimlar bar. Ular qandaq qilip shundaq derijige yetti?’ dadimiz héch qachan munu ishni ishliseng, axchini jiqraq tapisen, mununi qilsang, bashqiche yol tapisen, démigen idi. Her qachan bizge ‹bilim élish kérek,» deytti.»
Nurlan Ekberow kichik chéghida dadisi we u bilidighan ziyaliy kishilerning wesiyiti bilen bilim élip, deslepte namzatliq, andin doktorluq ilmiy ishini tamamlighanliqini, shuningdin kéyin özining bir tereptin ishlep, yene bir tereptin, ilmiy ish bilen shughullanghanliqini bildürdi. U yene özining daim ijadiy ish bilen bend bolup, köp yéngiliqlar yaratqanliqini, buningda bolupmu Yawropaliq, Amérikaliq alimlar bilen uchriship, ularning qattiq tesiri bolghanliqini tekitlidi.
Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan yéza igiliki penlirining doktori, Qazaqistan «ékologiye» xelq akadémiyesining akadémiki Mehemmetjan Abdullayéw ependi Nurlan Ekberowning ilim-penge singdürgen emgiki üchün akadémik unwanigha muyesser bolghanliqini qizghin tebriklep, mundaq dédi: «ilimde akadémik bolush-öz ishigha bérilgen alim dégen söz. Nurlan Ekberow yézidiki uyghur mektipini ela bahalarda püttürgen. 1976-Yili Almuta dölet tébbiy institutigha oqushqa chüshidu. 1983-yili institutni püttürgendin kéyin, Almuta wilayetlik chong aghriqxanigha balilar xirurgi bolup orunlishidu. Tinmay izdinishning arqisida eng murekkep opératsiyelerni emelge ashurup kelmekte. Bügünki künde Nurlan Ekberow 200 din oshuq ilmiy emgekning muellipi. Nurlan Ekberow Amérikada chiqidighan ‹pédiatriye’, yeni «balilar késellikliri ilmi» jurnalining tehrir heyetlirini biri.»
Nurlan Ekberow 1959-yili Almuta wilayitining uyghur nahiyesige qarashliq Ketmen yézisida dunyagha kelgen. U 1997-yili namzadliq, 2007-yili doktorluq dissértatsiyesini utuqluq yaqlap, köpligen ilmiy emgeklerni yaratqan. Nurlan Ekberow 2007-yildin buyan Amérikadiki Sinsinnati balilar doxturxanisi tébbiy merkizining pexriy proféssori. U yene Qazaqistan, Tajikistan we Amérika Qoshma Shtatlirining balilar késellikliri ilmi we xirorgiye zhurnallirining tehrirat kolléktipining ezasi.
Abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitétining chong oqutquchisi, tilshunasliq boyiche kandidat doktor Xalminem Mesimowa xanim ziyaritimizni qobul qilip, mundaq dédi: «yéqinda yurtimizdin yene bir akadémikning chiqishi biz üchün chong we kütülmigen xushalliq boldi. Nurlan aka Ekberow ana tilida oqup, özining ata-anilirining, pütkül yurtdashlirining ishenchisini aqlighan talantliq, tirishchan alim we doxtur. U özining bilimi we alahide tirishchanliqi bilen bügünki künde peqet Qazaqistandila emes, belki élimizning sirtidimu keng tonulghan alim. Nurlan aka mushu küngiche özining ana yurtidin qol üzmey, xelqimizge, élimizge munasip xizmet qilidighan yashlarni terbiyileshke alahide köngül bölüp kéliwatqan akilirimizning biri. Eslide bizning yurtni alimlar yurti deydiken. Buningmu öz sewebi bar, dep oylaymen. Atap éytsaq Yarmuhemmet Mubarekow, Mehemmetjan Abdullayéw, Tughluqjan Talipow, Walériy Mexpirow, Kamaldin Mensurow we shuninggha oxshash bashqimu yash alimlar Ketmen yurtiningla emes, belki pütkül Qazaqistan uyghurlirining pexri désem, artuq éytqan bolmaymen.»
Xalminem Mesimowa buningdin tashqiri Ketmen yézisidin edebiyat, senet we bashqimu sahelerdin yétilip chiqqan hem Qazaqistangha tonulghan shexslerningmu bar bolup, ularning kélechek ewladlarning milliy ghururini oyghitishta muhim rol oynawatqanliqini bildürdi.
Igilishimizche, Nurlan Ekberowning yuqiri derijilik mutexessis ikenliki, ilim-penge qoshqan töhpisi alahide tekitlinip, bir qatar mukapatlar bilen teqdirlengen iken. Qazaqistanning «Ilham», «Xelq qehrimani» mukapatliri, «Obért Kox» we «Aléksandr-3» namidiki ordén we médallar, «Salametlikni saqlash sahesining elachisi», «Eng yaxshi xadim», «Eng yaxshi alim» qatarliq nishanlar we bashqilar shular jümlisidindur.