uyghur_Fatima_Tairowa

Достум Игорь Брагиров маңа уйғур Фатимә Таирова һәққидә наһайити қиммәтлик материйал әвәтти …

Чүшидиған реъаллиқ: Геъолог Фатима Таирова һәққидә

Фатимә Таированиң исми кәң хәлқ аммисиға намәлум, шуниң билән бир вақитта, биз сизгә бу қизиқарлиқ адәм һәққидә нурғун җәһәттин сөзләп бәрмәкчи.

Дөләт тәвәликидики уйғур Фатимә 1909-йили һазирқи Қирғизистан земинида туғулған. Бу қиз кичикидин башлапла билимгә болған иштийақ бағлиған вә башқа нәрсиләрдин бәкрәк билим елишни арзу қилған, әмма мәдәнийәт мәркәзлиридин йирақ, ата-бовилирида йашайдиған, чоңқур мутәъәссип муһитта йашайдиған ғайәт зор дөләтниң әтрапида. Униң арзусини әмәлгә ашуруши интайин тәс.
Фатимә 12 йаш вақтида өйидин қечип чиқип, кейинки 4 йилни Ташкәнт шәһиридики балилар йатақлиқ мәктипидә өткүзгән. Андин, Бухара районида бир мәзгил кала кадири болуп ишлигәндин кейин, йәрлик хәлқ маъарип комиссариниң тәқсим қилишиға асасән, Фатимә Таиров Ленинград йәрлик ишчилар мәктипигә оқушқа әвәтилгән. 1927-йили, у ишчилар мәктипини пүттүргәндин кейин, Қирғизистанға қайтип комсомолниң рәһбәрликидә ишлигән.

1929-йили, 20 йашлиқ комсомол әзаси тәрҗиман болуш сүпити билән совет теғи маһири Михайил Погребетскийниң рәһбәрликидә тәшкилләнгән Хан-Теңри чоққисиға екиспедитсийәгә қатнашқан.

Екиспедитсийә җәрйанида, Фатимә әң һәқиқий дүшмәнликкә қатнишишқа мәҗбур болуп, шу йәрдики басмач Дантайниң нурғун әтрәтлиригә қарши күрәш қилған, уларниң арқисида бәзи учурларға қариғанда, даңлиқ Лоуренс Аравийский дегән турған.

Екиспедитсийә җәрйанида, бир уйғур айал әң қизиқарлиқ, һәқиқий қизғин кишиләр — алимлар, журналистлар, тәнһәрикәтчиләр билән тонушти. Буниң ичидә: композитор Николай Коляда , йазғучи Иван Бағмут (һәр иккиси тәҗрибилик тағқа чиққучилар, екиспедитсийәдә, улар етнографик материйалларни топлаш билән шуғуллиниду), австрийә коммунист, сийасий көчмән, совет украъинаниң тағқа йамишишни тәшкиллигүчиләрниң бири Франц-Йозеф Зауберер.
Бу учришишлардин кейин Фатимә һайатини илим-пән билән бағлашни қәтъий қарар қилди. 1929-йили охшаш вақитта у Ленинград канчилиқ институтиға оқушқа киргән, у 1933-йили геъологийә инженери болған. Шундақ қилип, Фатимә Таирова Қирғизистандики тунҗи уйғур вә тунҗи айал — геъолог болуп қалиду. 1937-йили аспирантлиқта оқуп, давамлиқ кәспий тәрәққийатни давамлаштурди.
Парчә санлиқ мәлуматлардин Фатимә Таированиң узун өмүр көргәнликини билимиз, әмма униң кейинки тәқдириниң тәпсилатлири ениқ әмәс.
TsGAIPD Сант Петирбургниң мәблиғидә өзгичә тәқдири бар башқа нурғун қизиқарлиқ кишиләрниң шәхсий һөҗҗәтлирини тапалайсиз.
__________
TsGAIPD SPb. F. R-1728. Op. 1.D. 400443.L. 15-17. Ф. Таиированиң NIS Techprom NKTP (еғир санаъәт хәлқ комиссарийати техника санаъити илмий тәтқиқат кеңиши) гә аспирантлиқта оқушиға йардәм тәләп қилиш илтимаси. 1937.