Sherqiy_Türkistan_Jumhuriyiti

 

Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti

T. Sargary

Her bir milletning kichikliki we heywetlik bolushidin qetiynezer, dölet teweliki bar-yoqluqining özige xas xushalliq we qayghuluq künliri bar, u erkinlikning bar-yoqluqigha qarap, ghelbe we keng teshwiq qilmay, tentenilik, daghdughiliq yaki jimjit tebrikleydu. … Bu xelqlerning asasliq enenilirining biri. Dem élish künlirini untup ketken xelq musteqil xelq bolushtin toxtaydu. Uning orni tarix qebristanliqida. U peqet tarixchilar we arxéologlarla diqqet qilidighan obyékt.
Biz, uyghurlar uzundin buyan tarixi bayramlirimizni yoqitip qoyduq, natonush kishilerni tebrikleymiz. Arxéologlar we tarixchilarning yéqindin diqqet qilidighan obyéktigha aylandi. Uzaqtin buyan héchkim bizni öz dölitimiz bolushqa we öz ixtiyarimiz bilen zéminimizda yashashqa, dunya jamaitining barawer ezasi bolushqa munasip xelq dep qarimaydu. Kishini epsuslanduridighini, bu bügünki réalliq. Men bu maqalini ana tilda we öz yazmilirimda yazalmaymen, ularni tonumaydighanliqim üchün emes, belki méni yaxshi köridighan kishiler peqet rosiyedila emes, belki ular turghan sabiq sowét ittipaqi (musteqil döletler birleshmisi) zéminidimu. Bir milyon uyghur yoqaldi. Oquydighan adem bolmaydu. Xitay tajawuzchiliri we ularning ittipaqdashlirining tirishchanliqi arqisida, uzun ötmey (20 yildin kéyin) uyghurlarning tarixi wetinide, uyghur tilida oquydighan ademmu chiqmasliqi mumkin. Hazir u yerde uyghur dölitining tarixi waqtini tebriklesh meni qilinidu, bolupmu xitay tajawuzchiliridin azadliq herikitining ghelibe qilghan künliri we ziyankeshlikke uchrighuchilarni xatirilesh künliri. Uyghurlarning musteqilliqi, ötmüshi we kelgüsi toghrisidiki her qandaq eslimiler ishghalchi küch teripidin bölgünchilik we milliy ashqunluq dep qarilidu.
Bu sharaitta, biz, péshqedem bir ewlad uyghurlar yéqinqi tariximizni este saqlaymiz, tebriklesh we mumkin bolmaydighan bu yerde chetellerde ammiwi sorunlarda tebriklesh we qayghu-hesret künlirini tebrikleymiz. Ailide, hayaliq halda wetende, ishghaliyet organlirining diqqitini tartmay, yash ewladlarni buninggha köndürüsh we uni milliy enenige aylandurush milletni qayta teshkilleshte intayin muhim. Bu nuqtidin alghanda, 20-esirde Sherqiy Türkistanning ikki jumhuriyitining qurulghanliqini tebriklesh biz üchün intayin muhim.

Yéqinqi yillardin buyan, sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin, rusche we uyghur tillirida rusche we uyghur tillirida nurghun maqaliler, hetta qélin kitablar yézilghan bolup, bular xelqimizning yéqinqi tarixigha béghishlanghan, jümlidin yuqarqi ikki uyghur dölitining shekillinishi we yimirilishidiki seweblerni öz ichige alidu. Emma ularning aptorlirining köpinchisi «chongqur — ilmiy» dep qaraydu, chünki sirttin küzetküchiler uyghurlarning hazirqi mesililiri we ularning kelgüsi teqdiridin yekünlengen, ularla emes, pütkül Yawroasiya. Uyghur mesilisining yalghuz uyghurlarning mesilisi bolupla qalmastin, belki Yawroasiyadiki barliq xelq we döletlerning mesilisi ikenlikini, xitayning Yawroasiyani kéngeytish yolini nechche ming yil tosup qoyghan uyghurlarning yoqilishining Yawroasiya döletlirining buningdin kéyin mewjut bolup turushighila tehdit élip kélidighanliqini hés qilmidi. (qandaqla bolmisun, bu bashqa bir téma, bu yerde qézip qoymayli). Qandaqla bolmisun, biz ularning arxiplarni mexpiy ishlitish bilen qaplighanliqigha minnetdarliq bildürimiz. Emma ularni hemme adem ziyaret qilalmaydu, hemme adem, bolupmu zamaniwi uyghur yashliri qélin kitablarni oqumaydu. Bu yerde biz bu ikki uyghur dölitining qarishiche, ölüshning shekillinishi we sewebi heqqide qisqiche sözlep bérishni qarar qilduq.

11-ayning 12-küni, zamaniwi dunyaning eng qarangghu bulungliridin biri bolghan Uyghurstan ahalilirining qozghilang kötürülgenlikining 70 yilliqi. Bügünki künde untulghan maarip, Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti döliti, 55 yil ilgiri kommunistlar teripidin qurulghan. Sherqiy Türkistan Islam Jumhuriyiti qurulghanliqining 81 yilliqi, umu bowaq waqtidila 80 yil ilgiri uyghurlarning ikki «yaxshi qoshnisi» — Junggo we Sowét ittipaqi teripidin öltürülgen.
Biz barliq uyghurlarni we uyghurlarni bu xushalliq bayram, yeni bu döletler qurulghan künini tebrikleymiz we ulardin ayrilghanliqigha chongqur teziye bildürimiz. Bilgen we untup ketkenlerge eskertimiz, xelqimizning ashu xushalliq we échinishliq künlirini bilmeydighan we bilgüsi kelmeydighanlargha xewer qilimiz. Rehim-shepqetlik Allahtin erkinlikimiz üchün küreshte qaza qilghanlargha kéyinki dunyada jennette orun bérishini soraymiz. Bügünki dunyaning siyasiy xeritiside uyghur döliti yoqliqi ularning xataliqi emes.
1944-yil. Ikkinchi dunya urushining musapisi Gitlérgha qarshi turush ittipaqigha paydiliq boldi. Téhran yighini ötküzüldi, Sowét ittipaqi Kursk bulungida chong ghelbini qolgha keltürdi, Gitlérning fashizmining arqa teripi buzuldi. Kelgüsidiki ghelibe qilghuchilar urushtin kéyinki dunyaning bölünüshige teyyarliq qilishqa bashlidi.
Yaponiyening ishghaliyiti astida zéminining bir qismini qoldin bérip qoyghan Junggo merkizi hökümiti Gomintang Chyang Keyshi, Maw Zédungning kommunistliri we Shéng Shisay (Shinjangning hökümrani 1933-yildin 1944-yilghiche) qatarliq shexsiy shahzadiler arisida yirtilip ketti. Shundaqla döletning merkizi qismi. Iqtisad zawalliqqa yüz tutti, siyasiy malimanchiliq, emeldarlarning zulumi we zulum ewj aldi. Uyghur xelqi üchün heqiqet peyti keldi.

Uyghurstanning hawasidiki muqeddes qanning puriqi 1931-1937-yilliri tökülüp, téxi tarqalmidi, Shéng Shisay we Stalin alwastiliri keltürüp chiqarghan jismaniy we rohiy jarahetler téxi saqaymidi, uyghurlarni ziyankeshlik we basturush yene bashlandi, chégraning ikki teripide. 1937-yilining béshida Stalin teripidin Sowét ittipaqida bashlanghan, shu yili küzdiki omumiy basturush Uyghurstangha yetti. Stalin bilen Shéng xuddi öz-ara riqabetlishiwatqandek, azadliq herikitining rehberlirinila emes, ziyaliylar we adettiki uyghurlarnimu weyran qildi. Shuning bilen bir waqitta, ularning milliti, partiyisi yaki idiyewi qarishi qandaq bolushidin qetiynezer, ularning özige tewe yaki emesliki muhim emes. Hemmeylen uyghurstandimu pan-türkzim we trotskizim bilen eyiblengen, ular trotskiyning kimlikini bilmeytti. Sowét ittipaqida uyghur bolush alliqachan jinayet idi. Kishiler dölet tewelikini we balilirini özgertishke mejbur boldi.
Uyghurstandiki keng kölemlik basturush 1937-yili öktebirde 1931-1934-yilliridiki qozghilangning rehbiri, Sherqiy Türkistan Islam Jumhuriyitining reisi Xoja Niyaz hajining qolgha élinishi bilen bashlanghan. Sowét ittipaqida, 1938-yili, Qazaqistanning meshhur dölet erbabi Rozibakiyéwning qolgha élinishi bilen. Birinchisi 1942-yili ÜrÜmchi türmiside boghup öltürülgen, ikkinchisi sibiriyediki sürgünde öltürülgen, qachan ikenliki éniq emes.
Bu sharaitta, uyghurlar, qazaqlar, qirghizlar, mongghullar, tatarlar we uyghur zéminining bashqa xojayinliri Sowét ittipaqining aldinqi qatardiki utuqliri we rehberlirining küresh qiliwatqan xelqlerge yardem bérish, zalimlardin qutulushi heqqide bergen wedisidin ilham élip, yene bir qétim qoral aldi. Chetellik boyunturuq (fashizm) ni bashtin kechürgen ulugh qoshna aldanmaydu. Ularning ichide bolshéwiklardin qéchip, Uyghurstandin panahliq tapqan ruslarmu bar idi.

Adettikige oxshash, uyghurlarning qoralliq qozghilangliri chéchilip ketti, héchqandaq aldinqi qatardiki herbiy-siyasiy merkizi yoq. Qozghilangdin kéyin, memlikitimizning herqaysi rayonlirida yer asti teshkilatlirini qurush musapisi bashlandi. Kéyin Ghüljidiki qozghilanggha we Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti (ShTJ) qurushqa rehberlik qilghan bu teshkilatlarning biri 1944-yili etiyazda Eli Xan turé (ShTJ ning kelgüsi prézidénti) ning teshebbusi bilen qurulghan mexpiy teshkilat Azatlik téshkilati (azadliq partiyisi) idi.
Stalin urushtin kéyinki dunyaning sowét ittipaqigha paydiliq bolidighan qayta teqsimlinishini oylap, urushtin kéyin dunyaning hökümranliqi üchün «jahangirlik» bilen jengge teyyarliq qiliwatqan xitay qérindashlirini idiye jehette qollap, milyonlighan küchlük junggoni sotsiyalistik qilip boysundurushni qarar qildi. Uyghurstangha oxshash, Rosiyening ilgiriki siyasitige oxshash, junggoning siyasitige tesir körsitish we junggo rehberlirining arzusini bashqurush qorali qilip békitildi. Buningdin bashqa, Sowét ittipaqining géologliri chégragha yéqin, Sowét ittipaqi zéminida téxi bayqalmighan uran zapisini bayqidi, shunga qorqutush qorallirini yasashqa mohtaj, bu tereqqiyat alliqachan Gérmaniye we Amérikida qizip ketti. Stalin «uyghur xelqining özini azad qilishigha yardem bérish» ni qarar qildi.
Sowét ittipaqi otturisida murekkep siyasiy oyun bashlandi, biri Amérika bilen Engiliye, yene bir tereptin junggo Asiyada xeterge duch keldi. Kéyinkiler uyghurlargha yetmeytti. Ular Yawropadiki menpeetini aldinqi orungha qoydi, Asiyada ular Chankeyshini ümid qildi, ular özining milyonlighan qoshuni bilen kommunistlarning junggoda hakimiyet béshigha chiqishigha we Sowét ittipaqini qollishigha yol qoymaydu dep oylidi. Ular, Gherb döletliri Uyghurstan we junggodiki Stalin herikitige bek kéchikip we sus inkas qayturdi. Yéqindin buyan jengde ching turghan rehberliridin ayrilghan uyghurlarmu Sowét ittipaqi bilen bolghan qiyin oyunlargha teyyarliq qilmighan. Eyni waqittiki Uyghurstanning siyasiy rehberlirining köp qismi Sowét ittipaqida oqughan, yash we sotsiyalizm ghayisige sadiq, hetta sowét ittipaqining alahide mulazimitini püttürgenler nahayiti az uchraydu.

Sowét ittipaqining mexpiy mulazimiti deslepte jenubluqlargha yardem qilghan. Ular Qeshqerge bir kichik etretni tonushturdi, ular Qeshqer rayonida tughulghan, qirghizistanliq bolup, 1937-yili Sowét ittipaqigha qéchip ketken (kéyin ShTJ hökümitining ezasi). Emma 1937-1938-yilliridiki Stalinliq jallatlarning wehshiyliki este saqlanghan keshgarlar elchige ishenmey, ittipaqqa qaytishqa mejbur bolghan.
Ghulja Stalinning yardimini xushalliq bilen qobul qildi, toghrisi Ghuljiliqlar Stalin elchilirining wedisige ishinip, derhal qoralliq qozghilanggha teyyarliq qilishqa bashlidi.
1944-yili 11-ayning 7-küni, Azatlik téshkilati Ghuljida omumiy xelq qozghilang kötürdi. Qozghilangchilargha Ghéni batur bashchiliqidiki partizanlar etriti qoshuldi, ular Ghulja etrapidiki taghlarda heriket qildi we rayon xaraktérlik bir qanche olturaq rayonni azad qildi. Sowét ittipaqining qozghilangchilargha qilghan yardimi kichik qorallar bilen qorallanghan 50 kishidin terkib tapqan. Qozghilang besh uzun we qanliq kün dawamlashti. Bu mezgilde, qozghilang rehberliri köp qétim Sowét ittipaqining qoral-yaragh konsulxanisigha murajiet qildi, emma wede qilinghan yardem ezeldin qobul qilinmidi. Qandaqla bolmisun, shundaq bolushigha qarimay, erkinlik mestaniliri qollirini dégüdek chish bilen qorallanghan tajawuzchilarni meghlub qildi. 11-ayning 12-küni, Eli Xan Turé sheher ahalisi we rayondiki herqaysi qatlam wekillirining huzurida uyghur dölitining eslige kelgenliki we Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti qurulghanliqini tentenilik jakarlidi. U awamning jumhuriyet reisi we waqitliq hökümetning bashliqliqigha saylanghan.
Waqitliq hökümet tunji qétimliq yighinida küreshni dawamlashturushni qarar qildi we junggo ishghaliyetchilirining dölitini pütünley tazilap, uni ijra qilishqa bashlidi. Gerche qoral-yaraghning yaxshi bolmasliqi we xadimlarning terbiyilinishining kemchil bolushigha qarimay, topilangchi qoshun nopusning qollishi bilen hujumni her terepke tereqqiy qildurmaqta. Keskin jengler jeryanida u partizanlardin daimliq qoshungha aylinidu. 1945-yili 4-ayning 8-küni, Ghulja shehiride eskerlerni tekshürüsh we memliket miqyasida yighilish ötküzüldi, prézidént Eli Xan Turé bu künni tentenilik halda Dölet Armiyisi küni dep jakarlidi.
1945-yilining otturilirigha kelgende, Sowét ittipaqi ShTJ gha herbiy-téxnikiliq «yardem» ni köpeytishni qarar qildi. Ular peqet erzan bahada kichik qoral, miltiq we éghir tiptiki aptomat bilen teminlidi. Ular miltiq üchün 5, aptomat üchün 25, yüz aylanma 4 qochqarni aldi. Ular yene kala, altun we zibuzinnetlerni élip ketti. Buningda uran, néfit, renglik métallar (altunni öz ichige alidu) we bashqilarni oylashmighan, bular xojayinlarning telipisiz élinghan, köpinche hallarda ular bilmeydiken. Tanka we ayropilan bérilmigen…

Ürümchige baridighan yoldiki eng küchlük qorghan rayoni Shixo qolgha élinghandin kéyin, ShTJ armiyisining öz aldigha, sirtning yardimi bolmay turup, döletning azadliqini tamamliyalaydighanliqi aydinglashti. U Ürümchini heriketke élip baridu we uyghurstanning barliq rayonlirida peyda bolghan qozghilangchilarning qollishi bilen pütkül döletni tajawuzchilardin tézla tazilaydu. Yéngi türk-musulman döliti barliqqa kélidu.
Stalin ghelibe bosughisida turghan kishilerge bolghan kontrolluqni kücheytip, dexli-teruzgha uchrimighan ittipaqning yimirilishini keltürüp chiqiridighan Sowét ittipaqi rayonida Türkiye dölitining peyda bolushining aldini élish üchün, kéyinki tereqqiyatlarni toxtitishni qarar qildi. Éniqki, xelqlerning ulugh rehbiri Uyghurstan xelqining Sowét ittipaqida yashaydighan türk xelqlirining hemmisining wekillirini öz ichige alghan mustemlikichilerge qarshi birlikke kelgen we pidakar heriketliridin qorqqan.
Biz uning agahlandurushining yalghanliqigha ishinimiz. ShTJ Sowét ittipaqining yimirilishige türtkilik rol oynimaydu, eksiche, u uni kücheytishke xizmet qilidu, chünki uyghurlar yawro-asiyadiki bashqa xelqler bilen nechche ming yil bille yashap, junggoning kéngiyishige qarshi küresh qildi. Musteqil Uyghurstan junggo yolidiki mustehkem qalqan bolup qalidu, u esirlerdin buyan yawro-asiyaning xojayini bolushqa we xelqlirini assimilyatsiye qilishqa tirishiwatidu. Bu ishench junggoning tarixi we hazirqi pilani bilen ispatlandi. Sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin bashlanghan gherbiy rayonning tereqqiyati yawroasiya quruqluqigha kéngiyip, yawro-asiya döletlirini öz ichige alidu. We Rosiye junggoning künséri küchiyiwatqan küchige duch keldi. Emma waqit keynige qaytmaydu, ötmüshni qayturghili bolmaydu, xataliqni tüzetkili bolmaydu.

Stalin elchiliri Moskwaning yolyoruqi bilen ular teminligen qorallarning Sowét ittipaqigha qayturulushini telep qildi. Bu küchlük bulangchiliq we nomussiz mustebitlik. Xelqara siyasette körülüp baqmighan ülge, chünki qorallar toluq tölengenliki üchün, ShTJ emeliyette barliq Uyghurstan ahaliliri étirap qilghan igilik hoquqluq dölet idi. Ular ShTJ ni qoralsizlandurup, hökümitini tajawuzchilar bilen söhbet üstilide olturushqa qistidi.
Qoralliq küresh Uyghurstan xelqining iradisi bilen axirlashmidi. Éniq bolmighan kelgüsi bilen kishini chöchütidighan, tinch turmush bashlandi. Uyghurstan xelqi yérim yolda azadliq herikitining toxtitilishi we ShTJ hökümitining herikitidin ganggirap qaldi. U tünügünki dosti, «ulugh» Stalin, sowét ittipaqi — «hemme nersining ézilgen we ach qalghanlarning qollishi» ni xiyanet qilishni bilmeytti.
Mushundaq bolushigha qarimay, Uyghurstanning azad qilinghan üch rayonida, 60 yilgha yéqin junggo ishghaliyitidin kéyin, kishiler özini öz zéminining xojayini dep hés qildi. Her derijilik hoquqlarda, emeldarlar we xelq terjimansiz oxshash ana tilda sözleshti. Dölet xelqlirining barliq tilliridiki mektepler hemme yerde échildi, balilar ularning tarixi, edebiyatini tetqiq qilishqa bashlidi, ularning qaysi qebile we jemetke tewe ikenlikini bilishke bashlidi. Ularning riwayetlik ejdadliri we ishghal qilghuchilardin erkinlik üchün jénini pida qilghanlar bilen tonushung we ularning xatirisige hörmet qilishni öginiwéling.
Siyasiy muqimsizliq we kelgüsidiki éniqsizliqlargha qarimay, ShTJ téximu küchiyip, toluq döletke aylinip, herqandaq igilik hoquqluq dölet üchün telep qilinghan barliq iqtidarliq üsküniler we süpetlerni barliqqa keltürdi. Azad qilinghan xelqning erkin emgiki, uyghurlarning karxanisi, Sowét ittipaqining yardimi we uning bilen soda qilish netijiside iqtisad téz tereqqiy qilishqa bashlidi, gerche ikki dölet munasiwiti hemme sahede barawer bolmisimu. ShTJ Sowét ittipaqining nomussiz buyruqi astida idi. Qandaqla bolmisun, nopusning turmush sewiyisi ilgiri körülüp baqmighan téz sürette ashti. Heqsiz maarip, dawalash, ziyankeshlikke uchrighuchilar, méyiplar, namratlarning aile-tawabiatlirigha daimliq yardem, junggoluqlarning hökümranliqida oylap yételmeydighan sergerdanlar we bashqa ijtimaiy programmilarni qisqa waqit ichide RVT dairiliri yolgha qoydi.

Döletning qalghan yette rayonida, mustemlikichilerning hökümranliqida, béqishqa tégishlik ishghaliyet armiyisining kölimining éshishigha, hoquqning yéqinlashqanliqini hés qilghan junggo emeldarlirining xiyanetchilikning köpiyishi, döletning bayliqi we yerliktiki ahalilerning bulinishi, topilang, iqtisad weyran boldi. Basturush misli körülmigen nisbetke érishti, türme, qiynash we qatilliq ottura esirdiki usullar bilen omumlashti. Misli körülmigen mustemlikichilerning boyunturuqida heddidin ziyade heydilip, kishiler taqetsizlik bilen ShTJ diki hujumning eslige kélishini kütti we uning kélishi üchün qozghilang teyyarlidi. Hemde «tinchliq söhbiti» dawamlashti.
1945-yili 12-ayning 15-küni, azad qilinghan rayonlardiki xelq wekillirining kurultay yighilishi 3 kün dawamlashti. U ShTJ hökümitining namidin «waqitliq» qoshumchisini chiqirip tashlap, Eli Xan Turéni qaytidin prézidéntliqqa saylaydu. Mutleq köp sandiki wekiller junggoning ShTJ ning pütün Uyghurstangha bolghan igilik hoquqini étirap qilishini we ishghaliyetchi qisimni chékindürüshini telep qildi. Eger junggo qoshulmisa, dölet ishghalchilardin tazilinip bolghuche azadliq urushini dawamlashturidu.
Emma uyghurlarning arzusini emelge ashurush, 190 yil ilgiri yoqitilghan musteqilliqini we 65 yil ilgiri dölet tewelikini eslige keltürüsh, dunya jamaitining barawer ezasigha aylinish teqdir qilinmidi.
«Ulugh» Stalin bashchiliqidiki küchlük Sowét ittipaqi bashqiche qarar chiqirip, uyghurlarni qoyup bermeslikni qarar qilip, 1884-yili pütün Rosiye Impératori Aléksandér ikkinchi bashchiliqidiki Rosiye Impériyisidin ilgiriki herikitini tekrarlidi. Zeherlik chékimlik ​​bilen uyghurlar arisida, Iosiye impératorining elchilirining qatnashqanliqini ispatlaydighan héchqandaq iz qalmighan. Éniqki, impérator rehberge qarighanda sherep heqqide téximu éhtiyatchan idi.

Stalin elchilirining maharetlik bashqurushigha rehmet, prézidént Eli Xan Turé qedemmu-qedem élip tashlinidu, aldi bilen söhbet jeryanidin, andin dölet ishliridin. Sowét ittipaqida oqughan hökümetning yash ezaliri Stalinning elchilirining nesihitige qarighularche egiship, kuomintang hökümiti bilen kélishim imzalaydu, bu kélishimde Shinjanggha asasen dégüdek aptonomiyilik hoquq bérilidu we ShTJ ni yoqitish közde tutulidu. 1946-yili 6-ayning 13-küni, Sowét ittipaqining mexpiy mulazimiti peqet xitayning Uyghurstanning igilik hoquqini étirap qilish kélishimide ching turghan prézidéntni mexpiy halda Qazaqistangha élip bardi. U pütün ömrini Tashkentte nezerbend qilghan.
Héchkim kélishimni orundashqa aldirimidi. Moskwa bir mezgil oynawatatti, Stalin kommunistlarning junggoda hakimiyet béshigha kélishini saqlawatatti. Kommunistlar hakimiyet béshigha chiqqandin kéyin, ilgiri jumhuriyetni uyghurlargha wede qilghan Maw Zédong wedisini emelge ashurupla qalmay, ShTJ bilen Gomintang otturisida tüzülgen kélishimde belgilengen rayonning hoquqinimu étirap qilmaydu we Uyghurstanning jungxua xelq jumhuriyitige shertsiz kirishini telep qilidu. Ilgiri prézidéntning iradisige qarshi Gomintang bilen tinchliq shertnamisi imzalighan we hazir Uyghurstanning jungxua xelq jumhuriyitige kirishige qoshulmighan Exmetjan Qasim we uning shérikliri ikki «büyük» rehber Stalin bilen Mawning süyqesti bilen söyümlük Sowét ittipaqigha élip kétilgen. Almutada qisqa qayil qilish we Moskwada qiynash bilen uzun soraq qilinghandin kéyin, ular Lubyankaning yer asti öyide öltürdi. Stalin bilen Mawmu xudagha oxshash sherepni bilmeytti, shunglashqa ular hörmetke köngül bölmey, wehshiylikining izini bekla yoshurup qoydi. Gerche guwahchilar hayat qalmighan bolsimu, emma ular ölgendin kéyin hemme nerse ayan boldi.
Uyghurlarning musteqilliq arzusi kommunist tuman we Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti bilen bille éridi. Bu yer saqlap qélindi, jallatlarning tapini astida arilashturuldi, milyonlighan oghul-qizlirining qéni bilen sughirilip, kéyinki azadchilirini, téximu eqilliq, téximu utuqluq we erkinlikni saqlidi. Men uning ularni choqum saqlaydighanliqigha ishinimen.
2014 ©ARXIWAmraq