El úchún yaralghan er

Yëqinda Uyghur nahiyesining Kichik Dëxan yëzisida «Këlechekke nishan: meniwiy yëngilinish» programmisi dairiside uyghur xelqining munewwer perzendi, Uluq Weten urushining wëtërani, Qazaqstan Jumhuriyitining «Xaliq Qaxarmani» Mördün Tëyipowning 100 zhillighigha bëghishlanghan tentenilik merasim bolup ötti. Bilim künige toghra kelgen senege zhiraq-yëqindin ishtrak qilghan mëhmanlarning sanida chek bolmidi.

Sabirem ENWEROWA,
«Uyghur awazi»

Mezkür chare-tedbir «Zhazërkë» ansamblining sazendisi Bërikbol Muqamzhanning orunlishidiki «Arnau» bilen bashlandi. Andin jumhuriyetlik dölet akadëmiyalik Uyghur muzikiliq-komëdiya tëatrining artistliri teripidin sehnileshtürülgen sehnilik körünüsh köpchilikning diqqitige hawale qilindi.
Mördün Tëyipowning hayatidin ëlinghan bu körünüshte urush zhilliridiki qiyinchiliqlar, anining zari, er zhürek Mördünning jengge atlinip, zhutqa aman-ësen qaytip kelgen peyti ekis ëtilgen. Bu sehnilik körünüsh köpchilikte zor tesirat qaldurdi.
Xeyriyat, Mördün Tëyipowning xatirisige ornitilghan byustni ëchish hörmiti Uyghur nahiyesining hakimi Shöhret Nuraxunowqa, Almuta wilayitining Pexriy grazhdini, nahiyelik Wëtëranlar këngishining reisi Nurweg Sëyitowqa, Almuta wilayitining Pexriy grazhdini, wilayetlik meslihetning dëputati Izgharbëk Bëktursinowqa, Socialistik Emgek Qehrimani Rahilem Sëyitowa bilen jemiyet erbabi, Uyghur nahiyesining Pexriy grazhdini Bolat Nurghaziëwqa buyridi.
– Hörmetlik mëhmanlar! Biz bügün uluqluqni uluqlash üchün zhighilduq. Zhutdishimiz, Xeliq Qehrimani, Uluq Weten urushining wëtërani, ustazlarning ustazi Mördün Tëyipowning 100 zhilliq toyini zhut bolup atap ötmektimiz. Xelqimiz «ëlim», «yërim» dep jengge atlanghan baturlirini herqachan hörmetleshni bilgen, – dep sözini bashlidi tentenilik merasimning deslepki tebrik sözige chiqqan nahiye hakimi Shöhret Nuraxunow. Natiq addiy-saddilighi bilen ismi riwayetke aylanghan Mördün Tëyipowning qehrimanlighi heqqide toxtilip ötkech, uning erligini yash ewlatqa ülge qilip körsetti. Shundaqla Qazaqstan öz Musteqilligini alghan deslepki zhillarda «Xaliq Qaxarmani» atighini alghan birdin-bir uyghur oghlini Mördün Tëyipow bilen herbir uyghurning heqliq rewishte pexirlinidighanlighini ëytip, köpchilikni ushbu uluq sene bilen tebriklep, qehrimanning zhutdishi, ataqliq shair, dramaturg Nurlan Orazalinning Tebrik xëtini oqup berdi.
Shuningdin këyin söz nowiti wilayetlik meslihetning dëputati Izgharbëk Bëktursinowqa bërildi. Natiq awal Musteqillikning ata-bowilirimizning qan-teri bedilige kelgenligini ëytip, Mördün Tëyipow toghriliq eslimiliri bilen bölüshti:
– Men Mördün akini yaxshi bilimen. U moshu mektepte ishligen zhilliri uning bilen talay üz körüshtuq. Akiliq nësihitini tingshiduq. Shu chaghda u kishining shundaq chong derijige ëge bolsimu, yenila addiy hem intayin kemtar insan bolghanlighigha heyran qalattuq.
Qazaqstan musteqillik alghandin këyin, shiddetlik jenglerde körsetken jasariti inawetke ëlinip, Mördün akigha Xeliq Qehrimani atighi bërildi. Bu – barlighimizgha, shu jümlidin Qazaqstanda yashaydighan özge milletlerge we moshu nahiyedin, moshu yëzidin shu rehimsiz urushqa qatniship, aman-ësen zhutigha qaytip këlelmigen ezimetlerge körsitilgen hörmet!
Andin minberge nahiyelik Wëtëranlar këngishining reisi Nurweg Sëyitow kötirildi. U qanliq urushqa Uyghur nahiyesidin 4461 adem qatnashqan bolsa, shularning biri – Mördün Tëyipow bolghanlighini tilgha aldi.
– Mördün Tëyipow 1941-zhili Këngesh Armiyasi qatarigha chaqirtilip, xizmitini 316-gwardiyachi-panfilowchilar diwiziyasining terkiwide ötidi we Moskwani himaye qilish jenglirige qatnashti, — dëdi u sözini dawamlashturup. – Mördün Tëyipow Bëlorussiyani, Pribaltika jumhuriyetlirini, Sherqiy Prussiya, Pol’sha, Chëxoslowakiya we Wëngriyani azat qilish yolida qan tökti.
1945-zhili u Zabaykal’ë frontigha ewetilip, uning terkiwide Yaponiyani tar-mar qilishqa qatnishidu. Këngesh Armiyasi sëpidin qaytqandin këyin, u «Oktyabr’» kolxozida partiya komitëtining katiwi bolup ishleydu. 1952-zhildin tartip hörmetlik dem ëlishqa chiqqiche Kichik Dëxan yëzisidiki ottura mektepte muellim, ilmiy mudir lawazimlirida ishleydu. Birnechche qëtim yëza we nahiyelik këngeshlerning dëputati bolup saylinidu Mördün akining jenggiwar yoli we pidakarane emgigi birinchi we ikkinchi derijilik Weten urushi, Qizil Yultuz, ikkinchi we üchinchi derijilik Shöhret ordënliri we köpligen mëdal’lar bilen teghdirlengen. 1995-zhili Uluq Ghalibiyetning 50 zhillighi harpisida, Qazaqstan Jumhuriyiti Prëzidëntining Permani bilen Weten aldidiki chong xizmiti üchün Mördün Tëyipowqa Qazaqstan Jumhuriyitining «Xaliq Qaxarmani» zhuquri unwani bërildi.
Nowettiki tebrik söz jemiyet erbabi Turarbëk Tölëndiëwqa bërildi.
– Meyli u uyghurmu, rusmu, nëmismu muhim emes, insanning tughulup ösüp, süyini ichken yëri Wetini hësaplinidu, — dëdi u hayajan ilkide. –Herkimning Wetini – özining yashawatqan yëri, ëli. Shunglashqimu Qazaqstanda yashawatqan barlighimizning Wetini moshu yer. Shundaq ëken, moshu yerning azatlighi üchün küreshken ezimetlerning erligige bash ëgishke heqliqmiz. Bügün bizmu eyne shundaq mexsette moshu zhutqa qedem teshrip qilduq. Umumen, Mördün akini Allaning nezeri chüshken adem ëken dep oylidim. Uni Allaning nuri, anining tiligi saqlisa kërek. Chünki u otqa chüshüp – yanmay, sugha chüshüp – chökmey, oq almay, «shamal ucharmay» urushtin aman-ësen zhutigha qaytip keldi. Urushtin kelgendin këyin el-zhutigha xizmet qildi. Mördün aka hëchqachan «Men Qehriman boldum!» dep kökrek kërip, meydisige taqalghan yultuzliri bilen maxtinip körmigen.
Andin JUËM reisining orunbasari, Qazaqstan xelqi Assamblëyasining ezasi, «Uyghur awazi» gëzitining bash muherriri Ërshat Esmetow sözge chiqti. Natiq köpchilikni ushbu chong sene bilen qizghin tebriklep, jumhuriyetlik Uyghur ëtnomedeniyet merkizining reisi, Qazaqstan xelqi Assamblëyasi Këngishining ezasi, QJ Parlamënti Mejlisining dëputati Shahimerdan Üseyinoghli Nurumowning mezkür merasimgha melum sewepler tüpeyli këlelmigenligini ëytip, uning illiq salimini yollidi.
– …Men Mördün Tëyipowning oqughuchisi boldum we herqachan shu kishining qolidin telim we bilim alghanlighim bilen maxtinimen. U kishining emgigi hëchqachan untulmaydu. Sewewi, Mördün Tëyipow urushta jengchi bolup, düshmen bilen küreshken bolsa, ustaz süpitide keynidin shagirt qaldurdi. Bügünki künde Mördün Tëyipowning telim-terbiyisini alghan shagirtliri her sahada, zhuquri xizmetlerde ëlimizning tereqqiyati üchün emgek qilmaqta, – dëdi Ërshat Esmetow.
Shuningdin këyin söz nowiti Quddus Ghojamiyarow namidiki dölet akadëmiyalik Uyghur muzikiliq-komëdiya tëatri mudirining orunbasari Sawutjan Sonurowqa bërilip, u tëatr mudiri Ruslan Toxtaxunowning tebrik xëtini oqup berdi.
– Moshu zhutta tughulup östuq. Moshu melining süyini ichip chong bolduq. Alla nësip qilip, Mördün Tëyipowning shagirti boldum, – dep ustazini eslidi Sawutjan Sidiqoghli. Andin ushbu toyni uyushturushqa aktiw qatnashqan shexslerge zhutdashliri namidin minnetdarlighini izhar qildi.
Zhutdishi bilen pexirlinip, Qehrimanni yad eyligenler qatarida zhut aqsaqili, Uyghur nahiyesining Pexriy grazhdini Mël’s Axmëtzhanow we Mördün Tëyipowning dosti Zamanbëk Battalxanowning qizi Seulë Battalxanowamu boldi. Ularmu Mördün Tëyipow toghriliq illiq eslimiliri bilen bölüshti.
Xeliq Qehrimanining 100 zhillighigha bëghishlanghan tentenilik merasimning xulase sözi Mördün Tëyipowning oghli Issaq Tëyipowqa bërildi. U mezkür chare-tedbirning teshebbuskarliri hem uyushturghuchilirigha Tëyipowlar ewladi namidin minnetdarlighini izhar qilip, ushbu seneni ötküzüshke maddiy we meniwiy yardem körsetken zhutdashlirigha rexmitini ëytti.
Merasimning axiri koncërtliq programmigha ulashti. «Zhazërkë», «Arzu» ansamblining sen’etkarliri wetenperwerlik rohtiki naxshilarni ijra qilip, tentenini tëximu janlandurdi. Andin zhiraq-yëqindin kelgen mëhmanlar bilim dergahidiki Mördün Tëyipow mirasgahini ziyaret qildi. Ochuq asman astigha kigiz öyler tikilip, milliy oyunlardin musabiqiler uyushturuldi.
Bir künge sozulghan mezkür chare-tedbirde uyghur xelqining pexri, Qehriman oghlini Mördün Tëyipowning rohigha tazim qilinip, erligi we insaniy xisletliri tilgha ëlindi.