Abduréhim ötkür rubaiyliri

Abduréhim Ótkür (1923 — 1995)

(ketmenbayning bayani: güzel tebiet we eziz xelqim noruz tentenisi hem bahar tuyghusigha chümgen mushu deqiqilerde hörmetke sazawer shairimiz abduréhim ötkür ependimning «ömür menzilliri» digen shéirlar toplimidiki barliq rubaiylirini, yeni jemiy yetmish parche rubaiysini toluq teyyarlap tordashlarning hozurigha «noruz sowghisi» süpitide sundum. eqil — paraset nurliri chaqnap turghan her bir misradin we her bir misradiki ügüt — nesihetlerdin behri alghaysiler.)
— (2008 — yili 3 — ayning — 20 — küni)

rubaiylar(1)

(on yilliq apet mezgilide yézilghan)

(1)
qelem sundi, elem ezdi dilimni.
shamal darip kikech qildi tilimni.
qolum tutmas, putum basmas palech men,
nimem bilen qilay razi élimni?
(2)
qara yillar böshükige tughuldum.
tughuldumyu, qepez ichre boghuldum.
ömrüm méning hesret bilen ötermu?
elge xizmet qilay digen oghultum.
(3)
yoq idim, bir kichide bar qildi méni.
bar qildiyu, japagha duchar qildi méni.
yetmesmidi shu, perzend tapqinim nime?
sarangliqim tola gunahkar qildi méni.
(4)
méning men bolmiqim öz meylim emes.
ya oruq — sémizlik tüpeylim emes.
öz yurtta musapir, öz yurtta ghérib
bolmiqim hergiz öz xuy — peylim emes.
(5)
tirik disem tirikliktin mena yoq.
öley disem ölmikimge bana yoq.
künde xiyal, künde teshwish, künde ghem,
derdim éytsam derdke derman dana yoq.
(6)
bu nichük turmushki emdi, pak kishi andin bizar.
ten bizar jandin yene janmu hem tendin bizar.
könglüm ister menggülük xilwet makan.
wah ejibkim! dilmu bu jandin bizar.
(7)
ilming boldi nimeyu, eqling nime?
adimiylik xisliting, pezling nime?
baqmisa dewran sanga külmes gülüng.
qanchilik singgen bilen ejring néme?
(8)
qarungha xezineyu, eysagha éshek.
chiwinge qent — shiker, humagha söngek.
nime bu bunchilik bidadliq, sitem?
qachanmu tüziler reptari pelek?
(9)
törelmeklik méning öz ishimmidur?
tughulmaqliq méning xahishimmidur?
anamning qarnigha sighqan idimki,
jahangha sighmighan shu béshimmidur?
(10)
ümid perqlendürer bizni sheytandin,
ümidsiz — sheytan imish binesip jandin.
menggülük zulmette qalmas bu weten.
ümidni üzmigin sen subhi tangdin.

rubaiylar(2)

(1)
qayashtur ay bilen quyash ömürbat.
quyashsiz qalsa ay bolur zulumat.
hayatim böshüki shu ana weten,
wetensiz ne qilsun bu tende hayat?
(2)
östürdi qoynida méni shu tupraq,
ölsemmu manga u bolghusi yumshaq.
shu weten ishqidin ulugh nime bar,
sighmaydu könglümge bölek ishtiyaq.
(3)
mejnun tal qeddini égip mulayim,
su bergen östengge qilidu tazim.
süt bérip östürgen ana aldida
burchimiz qanchilik oylayli daim!
(4)
her qanche igizde qosh perwaz qilar,
ozughi, uwisi yer üzre bolar.
yettinchi asmangha yetsimu béshing,
putliring haman shu tupraqta turar.
(5)
ana süti aqartqay dilingni séning,
meripet yorutqay yolungni séning.
wetenge muhebbet küch — ümid bérip,
pelekke yetküzgey qolungni séning.
(6)
tahirgha özining zohrasi yaxshi,
mejnungha hördinmu leylasi yaxshi.
méning bu söygüge changqaq dilimgha,
weten gülzarining renasi yaxshi.
(7)
jahanda ikki nerse menggü ölmes.
biri xelq, biri «heq igiler sunmas»
bulut gerche tosar bezide quyashni,
quyash öchmes, yüzige tozan qonmas.
(8)
chiwinning qaniti ayni yapalmas.
chümüle harwini yoldin tosalmas.
alqanche yerdiki quyash nurini
ming harwa topimu hergiz kömelmes.
(9)
bahar ketse tozar gülshende ghunche,
tirikning qedrimu köz yumulghunche.
lékin ölmes kishiler hem bar jahanda,
qoyashning ömri qanche, yashar shunche.
(10)
aqar derya yüzimu qishta muzlar,
qizilgülningmu bir kün xazani bar.
ulugh ghaye bilen soghurulsa dil,
uningda hemishe töt pesil bahar.
(11)
birawlar elge qildi janni qurban,
birawlar ter bilen gülletti bostan.
alar qush tülkini ünsiz- tawushsiz,
qaqaqlar bir tuxum tuqqangha mikiyan.
(12)
kishikim meyli shah, meyli gadadur
we meyli danishmen, meyli sipahdur.
déngizdin tamche biz herqandiqimiz.
ademzat tarixi bunga guwahdur.
(13)
méni baghdin emes chöldin izlenglar,
we ya baghrash digen köldin izlenglar;
uningdin yaxshisi uzun seperde-
yéqilghan gülxandiki küldin izlenglar.
(14)
chéchip nur qoghlaydu zulmetni gülxan.
özi kül bolup deshtte qalar binishan.
ne yengligh ulughwar uning ghayisi.
bolalisam kashki shu gülxansiman.
(15)
bulbul éytur: gülzarimdin ayrima,
lachin éytur: qanatimni qayrima.
men éyturmen: béliq susiz ne qilghay,
méni xelqim quchaghidin ayrima.
(16)
ömürning tolisi ötti menisiz.
qarangghu sholidek ünsiz, sholisiz.
qiraw basti bash we saqalni tengla,
emdص qalarmu mendin birer öchmes iz?
(17)
aldimda bipayan wadilar, baghlar.
arqamda asmangha tutashqan taghlar.
tizletsem qedemni ne bext idi?
derixa, kelmes u newqiran chaghlar.
(18)
shatliq bilen qayghu qoshgézek imish,
mölderge aharu-kuz birdek imish.
utuqta yoq dime ongushsizliqni,
kishilik hayati shu dimek imish.
(19)
ömür menzili aq qeghezge oxshar,
her basqan qedemdin bir izing qalar.
ya maxtan, ya ökün özüngning ishi,
eng adil hökümni el anga yazar.
(20)
altun jam ichre mey qozghatsa hewes,
güzelning közliri séni qilsa mes.
kunung ötse alqish- maxtashlar ara,
agah bol, hayatning bu özi emes!
(21)
qarighayning kökligi uning zinniti,
tüzligi uningki qedir — qimmiti.
her kishi qarighaydek bolalisa tüz,
el ichire saqlinar izzet hörmiti.
(22)
el ghémi, shatlighi ilhamgha bulaq,
uningsiz shéirda bolmas xoshpuraq.
kör, altun qachigha chilansimu gül.
soliship kéter téz bolmighach tupraq.
(23)
el üchün yügürtseng qeghezde qelem,
taghlarning béshigha tikersen elem.
we lékin su qoshup qoysang siyagha,
izliring téz öchüp chékersen elem.
(24)
shöhret kemirige uzatqiche qol
otunchi bowayning arghamchisi bol.
tajdarlar tajining kozi bolghiche,
köklem yamghurining bir tamghisi bol.
(25)
shéir yazmaq asan, heq sözlimek tes.
shairgha héris -tama bolmighay hewes.
yazghanni qedirle awal sen özeng,
sétip xejligili u tawar emes.
(26)
bilimdur yügensiz bir uchqur tulpar.
mineligen kishi muradqa yéter.
u shundaq ajayip möjizidurki,
qara tash üstige tirisang üner.
(27)
kishi her nersini bilmekke mahir.
bilip bolmaqqa likin u emes qadir.
aristodek hekimmu éytqan idiki:
«bilgensiri bildim bilmeslikni axir»
(28)
qeddingni püküp sen qilmighunche ya,
aqmisa teringdin we yaki derya,
indekke kelmeydu bilimning qushi,
qelbingde ger bolsa tériqche riya.
(29)
bilim u, xuddi chin söygü misali,
perhatqila mensup shirin wisali;
kimiki saxtiliq qilsa xsrawdek,
wisalgha érishmek uning xiyali.
(30)
saylam bilen kishi törge chiqqan bar.
dölet qushi qonsa emel tutqan bar.
welikin alimliq mertiwisini
riyazet chekmestin qachan tapqan bar?
(31)
ötne — yérim qilmaq turmushta bar ish.
bilimni ötnige almaqliq xar ish.
birawning tonida terleymen diyish
wijdanliq kishige bir ömür ar ish.
(32)
bilmektin murat — nam — shöhret emestur,
shöhretke intilish rezil hewestur.
bilgenni dan qilip étizgha chachsang,
hosuli elge bolsa, ushbu bestur.
(33)
aldingda yéqimliq sham — chiraqqa baq,
kéchini qilidu kündüzdek appaq.
tepekkür közide uni bir küzet,
özi üchun yanamdu ushbu sham — chiraq.
(34)
manglaydin aqmisa taram — taram ter.
kökermes hichqachan bahardimu yer.
bilim menzilimu tashliq, dawanliq,
nichün alghay midal jengdin qachqan er?
(35)
ger nadan ügetse sanga eqil — ish.
külüp qoyghin anga sen qilma kayish.
éshekning bimehel hangrap tashlishi
atom dةwridimu ezeldin bar ish.
(36)
dua qilsa her wax mömin — musulman
tileydu dozaqtin bolmaqni aman.
welikin dozaqning özi éytarmish:
«men özüm qorqimen nadandin yaman.»
(37)
yolung bolsa toghra merdane bolghin.
heqiqet shamigha perwane bolghin.
«éshing bolsa halal töt kochida ich»
deydu el. heq üchün qurbane bolghin.
(38)
köngül bostanigha jahan sighidu,
jahan turmaq hetta asman sighidu.
mubada reshik — heset qaplisa uni,
tériqning qasrighimu aran sighidu.
(39)
asmangha nezer sal, yultuz bisanaq,
usushmey ötidu ezeldin inaq.
jahan kengri, dostum, yéter hemmige,
ademge yarashmas söngek talashmaq.
(40)
köpeyse düshmining sen bolma ghemnak.
béridu u sanga eqil hem idrak.
egerde chaqmisa ademni yilan,
nedin tépilatti dorayi teryak?
(41)
unikim, dost dime rahette inaq.
ayrilsa ghurbette séningdin biraq.
sayengge nezer sal tepekkur bilen,
yoruqta billedur, zulmette yiraq.
(42)
unikim, dost dime gheywetke mahir.
séni hem qoymighay bir chette axir.
misal shuki: chayangha berص oxshash,
qéri — yash hem bowaq, danish, akabir.
(43)
unikim, dost dime her künde wede.
bügünning etisimu yene ete.
misali chöldiki wilwilge oxshar.
uni qoghlap yétishmek sanga nede?
(44)
unikim, dost dime, hem sanga yoldash.
reqibing birle hem u bolsa mungdash.
misal shuki: nime der xelqi alem,
egerde ikki yar tutsa qelemqash?
(45)
nichün otqa urar özini perwane?
nichün sham aqquzar közdin durdane?
ne bilsun hayatning bu sirlirini
turmushni terk etken zahid mestane?
(46)
yalghanchining tili chécheksiz pilek.
chécheksiz pilekte bolamdu xemek?
uzarghansiri u öz igisini
boghidu yilandek bolup chembirek.
(47)
altun hel yalatsang késektur kisek.
ger halwa bersengmu tizekler éshek.
körümsiz shu pile qurutigha baq,
yep addiy yopurmaq béridu yipek.
(48)
büyük taghni talqan qilsimu ger
özige temenna qoymas yigit — er.
kör pile quruti chéghida her yil
bersimu ghozini biminnet öler.
(49)
qérimas nerse yoq jahanda peqet.
quyashmu qériydu hetta her saet.
welikin buningmu mustesnasi bar,
uningki namidur söygü — muhebbet.
(50)
ezim derya aqar shawqun — sürensiz.
ni erler qaldص chöl — deshtte kipensiz.
ne hajet körenglesh bizge ey dostum!
aylinar yer sharص sensizmu — mensiz.
(51)
ni erler kechti qan, yene qan kécher.
el bexti yene köp qan — terni tiler.
qan we ter aqquzup bolup bir östeng
qandursang chölni el ejringni bérer.
(52)
jarangliq her sada bolmaydu naxsha.
muhebbet — nepretsiz chiqmaydu naxsha.
éshekmu bezide hangraydu qattiq.
uni el hichqachan dimeydu naxsha.
(53)
ejep bir gösh iken bu yürek digen,
her tende u her xil his qilar iken.
eger u ichmise wijdan sharabin,
ilghida ésiqliq sésiq gösh iken.
(54)
bir zahid öterken namazni seher.
oy — pikri jennettin hörlerni izler.
shu chaghda bir dihqan qoghunni küchlep,
«ilahim oxshighay bu qoghunum» der.
(55)
suwadan tirekke tash atmas kishi.
sewep shuki yoqtur uning yimishi.
yimishliq derexke tigip köp tayaq
hemishe yériqliq turidu béshi.
(56)
yashliq — her kishining gülistan béghi.
her tangda bulbulning nawakesh chéghi.
bir qacha süt bolsa bu ömür digen,
yashliqing shu sütning qaymiqi, yéghi.
(57)
yashliqtur ömürning tunji bahari
bahargha baghliqtur bir yilning kari.
nime chachsa yerge baharda dihqan
shuning birle toshqay küzde taghari.
(58)
köklem — bahar ketse yénip kelgen bar.
jandin kechse eger yarni söygen bar.
welikin nedimu bir qitim ketken
yashliqning keynidin qoghlap yetken bar?
(59)
weten yadi méning sübhigahimdur,
u kündüz aptipim, tünde mahimdur.
egerche eylise reshik meyli keibe,
ana tupraq muqeddes sejdigahimdur.
(60)
nezer sal yéqilghan gülxangha bir dem.
uning xulqi — mijezi qandaq mukerrem.
yorutqach bipayan chöllerni shunga
yatar u kül bolup ketsimu diljem.