Abbasqari Memedinow

Abbasqari Memedinow kim?

Abbasqari Memedinow 1917-yili Kuchaning Toqsu nahiyeside halliq tijaretchi Hamudunning a’iliside dunyagha köz achqan. Yette atisidin tartip azadliq yolida küreshken ejdadlirining yolida mangmaqchi bolup, balaghetke endila yetken 13 yash chéghida kichik dadisi Hemdembeg haji teshkilligen qoshunning terkibige kiridu we Hemdembeg haji Ghojiniyaz haji bilen qoshulghanda, birleshken qoshunlar terkibide jenglerge qatnishidu. Hemdembeg haji – tarixiy Wetinimizning jenubida qozghalghan déhqanlar qozghilingining rehberlirining biri. Herbiy ilimda yétilgen jesur erbab. Pütün ömri jeng ichide ötken el oghli Hemdembeg haji herqandaq jengde meghlup bolmasliqi bilen xelq ichide chongqur hörmet we inawetke sazawer bolghan. Epsuski, Shéng Shisey Hemdembeg hajini köpligen wetenperwerler qatarida qolgha élip öltürüwetken. Uning qebrisi mushu kün’giche namelum.Shinjang xelq neshriyatidin 2000-yili bésilip chiqqan «Shinjang yéqinqi zaman tarixidiki meshhur shexsler» dégen kitabta Hemdembeg haji heqqide qisqiche melumat bérilgen (203-bet).

Abbasqari Memedinow Hemdembeg haji we uning oghli Hamut bilen Ürümchige kelgende, ularni Shéng Shisey jallatliri türmige qamaydu. 1938-yili Abdukérim Abbasofning yardimi bilen türmidin chiqip, Ghuljigha kélidu. Rusche öginish kursida oquwatqan chaghda, shu kursta oqutquchiliq qiliwatqan Gülbike Xajip qizi bilen tonushup, 1939-yili 30-séntebirde öy-ochaqliq bolidu.
Inqilab partlighan’gha qeder Abdukérim Abbasofning tonushturushi bilen yerlik tüzümge qarshi teshkilatning aktip ezaliridin bolidu. Inqilab bashlan’ghanda Abdukérim Abbasoflar bilen talay qaynamlarda qaynaydu.
Bu waqitlarda Gülbike Memedinowa mekteptiki ishidin qol üzüp, küresh yolida yoldishi bilen bir septe bolup, bu diyarning perzenti bolushi süpiti bilen öz hessisini qoshidu. Milliy armiye qurulghanda, herbiy teminat bashqarmisida léyténant unwanida pa’aliyet élip baridu.
1955-yili Abbasqari Memedinow herbiy septin boshitilip, awwal Ürümchi shehiridiki aptorémont zawutining bashliqi bolup teyinlinidu. Kéyinrek Sh U A R yol qatnash nazaritide bashqarma bashliqi, shu nazaret nazirining orunbasari lawazimini atquridu. Gülbike Memedinowa Sh U A R ayallar jem’iyitining Ürümchi sheherlik shöbiside xizmet atquridu.
Goya dalasidek köngli bipayan qazaq yérige orunlashqan Abbasqari herbiy septe ögen’gen shopurluq kespini dawamlashturup, awwal sélésar, andin ta dem élishqa chiqqan’gha qeder taksist bolup ishleydu. 1984-yili Almuta shehiride dunyadin ötti. Herqandaq qehriman erning yénidiki ayalni qehriman déyishke bolidu. Gülbike – teqdir teqezzasi bilen tarixiy Wetinimizge orunliship qalghan Qazan tatarlirining ewladi Xajip Kamaldinow bilen Perxinur Ghabitowaning tunji qizi. 2011-yili Almuta shehiride yoruq dunya bilen widalashti.

Nesebname we tupraqning tartish küchi
Terjimihaldiki aq qeghezni qara qilghan sözler millitige, wetinige köygen shexs kechürmishlirini, ömrining herbir deqiqisige te’elluq derd-elimini, hesritini, ümidini teswirlep bérishke bezide ajizliqmu qilidu.
Inqilab rehberlirining biri, général-mayor Merghup Isqaqow xatirilirining biride: «…Abbasqari Memedinow eyni shundaq öz xelqining erkinlikini hemmidin ela körgen, shu yolda jan pidaliq körsetken, wijdani pak ademlerning biri. Nurghunlighan kishiler Abbasqarining tewsiyesi bilen inqilabiy küreshke arilashti», dep esleydu. Milliy armiye générali Zunun Téyipowmu büyük muddi’alarni tugh qilghan küreshte Abbasqari Memedinowningmu öz iz-tamghisi bar ikenlikini öz eslimiliride tekitlep ötidu.
«1945-yili, Sherqiy Türkistan hökümitining qararigha asasen, Mirzigül Nasirow, Sopaxunlar hökümet wekili Qasimjan Qemberiy we A.Abbasof rehberlikide teshkillen’gen atliq otryad 6-iyun Ghuljidin Aqsu wilayitige qarap yolgha chiqidu… M.Nasirow bash ishtabtin Aq dawan, Qara dawan dégen taghdin éship, Bay dégen nahiyege qarashliq Qizil dégen jayda düshmen bilen urushush buyruqini alidu. M.Nasirow öz otryadi bilen 1-iyulda u yerge yétip bérip, wizwod komandiri Memetowqa, Abdrimgha Qizildiki düshmenning Aqsugha baridighan yolini tosushni tapshurdi. Bu wizwodqa 30 kishi qoshulidu. Ular 9 sa’et düshmen bilen urush qilip, düshmenni chiqimgha uchritidu. Sopaxun eskerliri Bay nahiyege hujum qilip, gomindangning 300din oshuq eskirini yoq qilip, 120 miltiq, 182 at, üch pilimot, alte diktar pilimoti, 24 ming oq, 150 dane giranat gheniymet alidu. Bu urushta wizwod komandiri Abbas Memedinowqa oq tégip, yaridar bolidu» (Zunun Téyipow «Sherqiy Türkistan yéride», 118-119-betler).
«…Sherqiy Türkistandiki üch wilayet inqilabi shahitliri heqqide metbu’at sehipiliride bir’az maqalilerni yazghan, köpni körgen tarixchi alim Qadir Kérem Abbasqari Memedinow heqqide pexirlinish tuyghusi ilkide mundaq deydu:
– Abbasqarining kichik dadisi Hemdembeg haji Sherqiy Türkistan Uyghurliri arisida abruyluq kishi idi. 1931-yili hökümranlar zulmigha qarshi Qumulda Ghojiniyaz bashchiliqida qozghilang kötürülgende Hemdembeg haji polk komandiri bolidighan. U ixtiyariy rewishte Ghojiniyaz bashchiliqidiki qozghilangchilargha qoshuldi we Ürümchige keldi. Lékin Kéngesh Ittipaqi bilen til biriktürgen gomindang hökümitining bashliqi Shéng Shisey Ghojiniyaz haji, Hemdembeg haji oxshash kishilirimizni her xil yollar bilen yoqitish charilirini körgen. Hemdembeg haji bestlik, qeddi-qamiti kélishken kishi bolghan. U astidiki atning tizginini tutmay, bolushiche qoyup bérip, qattiq chapturup, ikki qoligha qural tutup, jengge kirettiken» («Uyghur awazi», 27.02.1997-zhil).
«…U heqqide Sherqiy Türkistandiki üch wilayet inqilabi qatnashchilirining biri Shakir Mamuza mundaq dep esligen: «1940 – 1941-yilliri idi. Méning bilidighinim, shu chaghlarda Abbasqari Abdukérim Abbasofning ishenchlik jenggiwar dosti iken. Men Abbasqari Memedinowning yol-yoruqi bilen Inqilab ishlirigha qatnishishqa bashlidim. Inqilab bashlan’ghanda, milliy armiyeni qorallandurushta, bolupmu uni at bilen teminleshte Abbasqari Memedinowning xizmiti zor boldi».
«Tursun Hosmanow («Tursun tapancha» depmu atilidu. 1921-yili tughulghan. Ghuljidiki Herembagh sépilini partlitishqa qatnashqan, Kéngesh Ittipaqining elchixanisida shopur bolup ishligen, üch wilayet qatnashchilirining biri) shu küresh yillirini, uning qatnashchilirini pat-pat eslep mundaq deydu:
«Nilqida alte oghri peyda boptu» dégen xewer tarilip, bizni Ghuljigha ekélip tashlidi. Men Abbasqari akining yardimi bilen Abdukérim Abbasof, Esxet Isqaqow bilen tonushtum. Tonushush jeryanida Abbasof méningdin «Siz néme meqset bilen Ghuljigha keldingiz?», dep soridi. Men «Xelqimizning azadliqi üchün küreshke öz hessemni qoshqum kélidu» dédim. U méning qelbimni chüshendi. Kéyin inqilabiy ishlarda méningmu yardimim kérek bolup qaldi. Yadimda, 1944-yili jenglerning biride Abbasqari Hamidinoghli bir xezine tépiwaldi we uning hemmisini azadliq herikitini teminlesh fondigha ötküzdi. Burunqi Sherqiy Türkistan Jumhuriyitining re’isi, marshal Elixan töre «Abbasqari, sen armiye bilen Weten’ge qanchilik zor töhpe qiliwatqiningni bilemsen?» – dep uningdin bek razi bolup ketken idi shu chaghda.
He, Abbasqari oxshash akilar arqiliq Abdukérim Abbasof qatarliq xelqimizning dangliq perzentlirining ishenchige muyesser boldum. Manga xizmet babida Abbasqari aka bilen künde dégüdek uchriship turushqa toghra keldi. Uning wijdaning pakliqigha menla emes, uning jenggiwar sepdashliri Abdukérim Abbasof, Rehim Sabirhajiéwlarmu qayil idi. Xatiremde Abbasqari aka shundaq insan süpitide qaldi. Uning ismini chong hörmet-éhtiram bilen tilgha alimen» («Uyghur awazi», 27.02.1999).
Dadisining ismi «Abbas» we «Qari» dep atilidighan qosh isim bilen atilishi tasadipiyliq emes. 1627-yili tughulghan neq Qari isimlik bowisidin bashlinidighan nesebname Waqqas akining öyide ésiqliq turidu. Yénida mushu nesebnamidiki insanlarning qéni tökülgen, ayrimlirining jéni qiyilghan muqeddes zéminning bir parchisi, bir siqim topa bar. Portréttiki dadisining nezerimu mushu tupraq zerrichilirige jemlen’gen.
Yer-zéminning tartish küchi insanlarni öre qilidu, ulargha salmaq béridu. Tartish küchi yoq yerde adem leylep qalidu. Shuninggha oxshash ana diyarigha, millitige bolghan tartish küchini yürikidin ötküzgen ademla alahide salmaqqa ige bolidiken. Millitining ghem-teshwishi bilen yashawatqan Waqqas Memedinow ata-ana shenige layiq xisletliri bilen jama’etchilikke tonulghan insan. Qazaq xelqining ölümge qiymas oghlani, «Qara Bura» jemiyetlik fondining asaschisi, merhum Qural Érzhanow éytqandek: «Waqqas, öz millitige qanchilik étiqad qilsa, qazaq xelqige bolghan sadaqitimu shunchilik. Mundaq yürekke ige insanlar bashqiche bolushi mumkin emes» dégen idi. He, shundaq ata-ana eqidisige sadiq qelb igisi ötmüshning öchmes xatirilirini waraqlaydu.

Aznat TALIPOW