Méhniti barning hörmitimu bar
Азнат ТАЛИПОВ,
«Уйгур авази»
Элимиз Президент Касим-Жомарт Токаев qazaqstanliqlargha yollighan muraji’etlirining biride «Milletning yéngi sapasini qéliplashturush – élimiz üchün alahide muhim. Herbir puxra, bolupmu yashlar eng yaxshi peziletlerni boyigha kingdürüshi hajet. Когда вы делаете это, вы можете сделать это, используя pezilitige aylinidu». Yashlargha hayat yoli ülge-ibret bolidighan aliy peziletlik insanlar heqqide yézilghan maqalilar gézitimiz sehipiliride turaqliq orun élip kéliwatidu. Töwendiki maqale eyne shularning biri.
Xelqimiz arisidin yétilip chiqqan köpqirliq ziyalilarning biri Waqqas Abbasogli Memedinowqa a’it bu maqalini yézishtin burun biraz oylinishqa toghra keldi. Chünki xeyrixahliq ishliri heqqide jar sélishni yaki tizip chiqqanni Waqqas, он же özimu yaqturup ketmeydu. Хелиму ядимда, söhbetara «Waqqas aka, köpligen muhtaj insanlarni yölidingiz, ishsizlarniishqa orunlashturup, hayatighha yönilish berdingiz, medeniyitimizge a’it ötküzülgen köpligen pa’aliyetlerge meniwiy we maddiyyardem körsettingiz. Nechchiligen yashlirimizning oqush xirajitini tölep, aliy oqush orunlirida oqutqiningizdin xewirim bar. Biraq shu izgü ishliringiz heqqide moshu küngiche «Men moshundaq yaxshiliqlarni qildim» может быть найден в будущем. Ваккас, также известный как манга, беришнинг орнига ишхананисидики, tekchide tizilghan kitaplarning birini élip, belgülep qoyghan betni échip aldimgha qoydide, sipayiliq bilen: «Qérindash bilen sizip qoyghan yerni ünlük oqughin» от qaldi. Men metinni awaz chiqirip, oqushqa bashlidim:
«…Insanlarning tolisi riyakarliqqa tözüp qalghachqa, bizge birer-bir yaxshiliq qilsa yaki birige йардем qilip qoysa, biz uni «aliyjanapliq» dep sanap kétimiz. U kishini uluqlap choqunghili tasla qalimiz, biz bu ishni qaltis ish sanap kétimiz. Халбуки, башкиларга йаксшилик килиш мы йаши иш килиш – безумные яритилишидики ксислити мы килишка тегишлик ишидур. Xuddi perishteler guna qilmaydighan, haywanlar ibadet qilmaydighhan qilip yaritilghandek insan yaxshiliq qilidighan, yaxshiliqni söyidighhan qilip yaritilghan mexluqtur. Бизнес ибадетлиримиздин башлап барлык ишлиримиз риякарлык мы шекилвазлик билен толуп кеткенликтин, аримиздин бирер килишка тегишлик якши иштин бирини килип койса, биз хаяджанлинип кетимиз, уни макстап кетимиз, унинг бу якши ишидин хейранлык его килим из. Eslide tamamen eksini qilishimiz kérek édi. Йени биз йашшилик кылганлардин эмес, килмиганлардин хейран калсак болатти…».
Тонулган диншунас алим Мухеммет Юсупнинг yazghanliri arqiliq méning so’alimgha men kütkendinmu ozgiche, köngül su ichkidek jamap bérilgen édi. Kitapni köp oquydighhan, ой-пикрини etrapliq еще küzeleydighhan, herqandaq mawzuda muzakire qilish iqtidari bar Waqqas aka bu qétimmu méni qayil qildi. Shundaq qilip, bu yönilishtiki söhbetning «tuwighi» yépiq boyiche qaldi. Shu waqi’e yadimda bolghanliqtin hem söyümlük gézitimiz sehipiliride uning terjimihaligha’it we izgü pa’aliyetliri heqqide köpligen maqalilar yézilghachqa, éytilghan pikirlerni qaytilashning hajiti yoq édi.
Körneklik журналист Ивраим Баратаунинг «Уйгурский авази» gézitida 2004-жили йорук кёрген «Warisliq dawam qilmaqta» serlewhilik maqalisida «U özining shexsiy meblighi hésawigha Uyghur we Panfilow nahiyeliri bilen Almuta shehiridin turmush shara’iti char üch a’ilining üch perzendini Almutidiki aliy oqush orunlirida oqutuwatidu . Узнавайте, что нужно делать, чтобы получить больше удовольствия от еды. Кейинки жиллири уларнинг сепиге йене бирнечче «каракозумизнинг» кошулгинини, банк салмай яшларни алий билим дергалирида окутушни давамлаштургини желчь. Уларга койулган бирла телеп – тиришип оккуп, салахиетлик мютексесис болуш, шундакла билим элишигха шараит яраткан хамийнинг бар ékenligini jakalap ketmeslik édi.
Ayrim ademlerge qilghan yaxshilighigha toxtalmisammu (undaq ishlar nahayiti köp) millitimizni özge xeliqlerge tonutqan pa’aliyetlirini yorutup, pütkül hayati izdinish, üginishtin turidighan, özini meniwiy we jismaniy yétildürgen insanning yashlirimizgha ülge-ibret bolidighan xisletlirini atap ötüshning artuq bolmaydighanlighini chüshendim. Chünki herqandaq insanning pen we belgülük sahadiki ustazliri bilen qatar hayat kechürüshni ügitidighan ustazliri bolidu. Qarimighida ishligen talay yashlarning boyigha turmushning sinaqlirigha berdashliq bérish hem ichki duniyasini hertereplime yükseldürüsh rohini singdürelidi. Waqqas akining ulargha dayim éytidighini «Ömür peqet jan béqishtin turmaydu. Insan pani duniyadiki özining obrizini herbir söz-herikiti, emelliri arqiliq tikleydu» dégen neqildin ibaret bolup, özining boyidiki medeniyet, bilim we bashqa aliy peziletliri arqiliq ulargha ibret bolalidi.
Emgek pa’aliyitini 16 yéshida zawodtiki stanokta frézérowщik bolup bashlighan Waqqas aka mabada yénik sana’et sahasigha ketmigen bolsa, uning dölet yaki hakimiyet organlirining biride chong lawazimliq xizmetni égilesh éhtimallighi bek zhuquri édi. Chünki ötken esirning yetmishinchi zhilliri Qazaqstan SSR ministrlar kéngishining emgek résursliridin paydilinish komitétida chong inspéktor lawazimida xizmet qiliwatqan ottuz üch yashliq zhigitni «Tüski’iz» fabrikisining mudiri Tursun Paltashéw özining orunbasarlighigha teklip qilidu. Atisi Abbasqari, anisi Gülbike bek qedirleydighan bu insanning tekliwini u ret qilalmidi. Shuning bilen uning emgek paliyiti ta hörmetlik dem élishqa chiqqiche yénik sana’et sahasidiki karxanilar bilen munasiwetlik bolup, ustazi Tursun aka Paltashéw bilen ata-anisining ishenchisini aqlashqa tirishti.
«Tüski’iz» fabrikisining Shéwchénko (hazirqi Aqtaw) shehiride échilghan shöbisini bashqurush wezipisi bilen Mangghistaw wilayitige kelgen peyttimu ata-anisining zhürek sözliri uni alghan bilimige, uyushturush qabiliyitige tayinishqa, özige ishinishke ündidi. Ademning muwappeqiyiti özige bolghan ishenchidin bashlinidu. Özige ishinish – herqandaq sinaqtin sürünmey ötüp, ademni kesipte toluq muwappeqiyetke érishtüreleydu.
«Tüski’izning» özi bashqurghan tarmighini chong karxanigha aylandurup, Fort-Shéwchénko, Érali’éw, Zhanga’özén sheherliride shöbilirini échip, mingdin köp ademni ish bilen teminlidi. Mezkür netije shu peytlerde endila qiriqqa kelgen qiran yashtiki uyghur zhigitining zor muwappeqiyiti édi. Qazaqstan Jumhuriyitining sana’et ministrligi Waqqas Memedinowning kichikkine karxanini ishlepchiqirishta körsetküchi zhuquri shöbiliri bar kombinatqa aylandurushtiki tedbirkarliq, teshkilatchanliq xisletlirini bayqap, uninggha köp jehettin arqida qéliwatqan Almutidiki kigiz buyumliri ayaq kiyim fabrikisigha rehberlik qilishni tapshurdi. Az waqitning ichide bu karxana emgek ünümi boyiche ilghar ishlepchiqirish orunlirining sépige qoshuldi. Qabiliyetlik we salahiyetlik, öz ishining mahiri süpitide tonulghan rehberge endi ministrlik ishi zhürüshmeywatqan Qazaqstan panglar jemiyitining oqush-ishlepchiqirish karxanisining pa’aliyitini janlandurush wezipisini zhüklidi. Bu – jemiyitimizde özgirishler bashlanghan 1986-zhil édi. Yeni Waqqas akigha mezkür karxanini eng qiyin peytlerde bashqurushqa toghra keldi. Qazaqstan Jumhuriyiti öz musteqilligini alghan zhilliri bazar ixtisadigha köchüsh bashlinip, ixtisadiy kasatliqqa uchrashqa bashlighan köpligen ishlepchiqirish orunliri yépiliwatatti. Imkaniyiti cheklengen janlargha yar-yölek boluwatqan bu karxanining hayati üchün «küreshke» gheyritini, tejribisini serip qildi hem shepqetsiz ixtisadiy bohran shara’itida ish orunlirini saqlap qalalidi. Chünki herbir a’ile asrighuchisining ma’ashigha qanchiligen janlarning qarap oltarghanlighini zhürigi bilen his qilatti. Rehber salahiyiti bilen karxana emgekchiliri üchünla emes, ularning a’ile ezaliri aldidiki jawapkerlikni chüshinetti. 24 zhil mabaynida Qazaqstan panglar jemiyitining oqush-ishlepchiqirish karxanisining mudiri wezipisini atqurup, pa’aliyitini janlandurdi, köpligen imkaniyiti cheklengen insanlargha ghemxorluq qilip, yardem qolini sundi.
«Bir kesipte muwappeqiyet qazanghining – xelqing üchün qilinghan xizmetning yétük körsetküchi emes» dep chüshengechke, yash peytidila ustazi Tursun Paltashéw bilen xelqimiz arisida emelge ashurulghan muhim pa’aliyetlerge öz ülüshini qoshup keldi. Tepsilatini éytip ketmisekmu, xeliq qehrimani Ghéni baturning Ghulja yolidiki heykilini tikleshte ustazi ikkisining hessisi bar édi.
Qazaqstan Jumhuriyiti öz musteqilligini alghandin kéyin dölet puxraliri üchün jemiyetlik pa’aliyetke keng yol échildi. Xelqimiz arisida uni janlandurush arqiliq milliy medeniyitimizni saqlap, ewlatlargha yetküzüsh qatarliq izgü ishlarni emelge ashurghili bolatti. Shu mexset bilen Qazaqstan uyghurlirining milliy assosi’asiyasini qurush yolida Waqqas Abbasoghli köp küch chiqardi. Bu jemiyetlik teshkilatning orgini rétide «Exbarat» zhurnali barliqqa keldi. «Uyghurlarning milliy assosi’asiyasi» jemiyetlik birleshmisining wisé-prézidénti süpitide xeyirxahliq merasimlarning, medeniy chare-tedbirlerning ötküzülüshige zemin yaratti. Mezkür jemiyetlik teshkilat ezaliri alim Shéripjan Nadirow, Tamara Memetowa, Gülnaz Iskenderowa, edliye xadimliri Gülinur Jalanowa, Jasur Téyipow ahaligha öz hoquqlirini himaye qilish asaslirini chüshendürüsh ishlirini élip bardi. Yazghuchi, sha’irlirimizning kitapliri neshir qilindi. Qazaq xelqining munewwer perzendi, «Qara Bura» jemiyetlik fondining prézidénti Qural Érzhanow bilen hemkarlishishining netijiside Türkstan wilayitining Sozaq yézisida istiqamet qiliwatqan uyghurlar bilen munasiwet ornitildi. «Qazanchi ewliya» dégen nam bilen tonulghan Abduleziz Qeshqeriyning mazari qorshilip, mermer tash ornitildi. Uyghur, qazaq, rus, ingliz tillirida Sozaqtiki pa’aliyetlerni bayanlaydighan «Tört derwaza ichidiki tügimes sir» namliq höjjetlik film chüshirildi.
Buningdin xéle zhil ilgiri uyghur, qazaq millitining oghlanliri Waqqas Memedinow bilen Qural Érzhanowning dostlughining arqisida «Ipek yolidiki dostluq» mawzusida «düglek üstel» ötküzüldi. Jemiyet erbabi, medeniyetshunas Murat Ewézow, akadémik Abduweli Qaydarow, tarixchilar Munir Érzin, Xayrolla Ghabzhalilow qatarliq köpligen ziyalilar qatnashqan bu merasimda milletler dostlughini chingitish, birligimizge dez chüshiridighan herqandaq ighwalargha yol qoymasliq heqqide mexsus qarar qobul qilindi.
Mazharstan (Wéngriya) tebi’et muzéyining ilmiy tetqiqatchisi, antropolog, «Mazharstan-Turan» fondining tesischisi Andrash Biro Zholta bilen Waqqas Memedinowning özara dostluq munasiwiti ikki xeliq arisidiki izgü ishlargha körük boldi. Özining yiltizini, tégini Merkiziy Aziyade dep bilidighan mazhar alimi Andrash Biro 2010-zhildin béri duniyadiki ikki yüz milli’ongha yéqin nopusqa ége türkiy xeliqlerning wekillirini zhighip, Mazharstanda ikki zhilda bir qétim «Hun-türkiylerning qurultiyini ötküzüp kéliwatidu. Mazharstan hökümiti teripidin hertereplime qollap-quwetleshke ége bu chare-tedbirge qatnashqan qazaqstanliq uyghurlar délégasiyasige rehberlik qildi. Duniyaning zhay-zhayliridin kelgen méhmanlar uyghurning naghra-sürniyini, naxsha-sazini anglap, bay sen’itimizdin behirlinip, millitimizge bolghan qiziqishi téximu ashti. Parlamént bénasida ötken merasimda Mazharstanning dölet erbaplirigha xelqimiz namidin milliy chapan kiygüzüldi we milliy chalghu eswaplirimiz teghdim qilindi. Andrash Biro bilen Mazharstanda yashlirimizni oqutush heqqide réjilernimu tüzdi.
Waqqas Abbasoghli shundaqla Awstraliyade istiqamet qilidighan tatar ziyalisi Söyüngül Chanishéwaning uyghur tilida yézilghan «Köz yéshida nemlengen zimin» tarixiy romanini rus we tatar tillirida chiqirishqa küch-gheyritini serip qildi.
Ma’arip mawzusidiki söhbetlirimizning biride Waqqas aka «Xizmet babi bilen a’ilimiz bashqa sheherlerde turdi, perzentlirim shu yerdiki mekteplerge bardi. Newrilirim chet el tilini mukemmel ügitidighan mexsus mekteplerde tehsil kördi. Gayida ularni ana tilimizda bilim béridighan mekteplerde oqutalmighinim yadimgha chüshüp, özemni naqolay his qilidighan peytlirim bolidu. Biraq atam Abbasqari, anam Gülbikening tesiri bilen ular ana tilini untumay, xelqimizning medeniyitini boyigha singdürüp chong boldi» dégen édi. Xizmettimu hem a’ilidimu heqiqiy rewishte yar-yölek bolalighan, barliq karxanilarda yénida emgek qilghan repiqisi Roshengül Abdurasulqizi bilen terbiyilep, qatargha qoshqan qizliri Senewer, Munewwer, Zulfiya – öz sahasining yétük mutexesisliri. Birnechche chet el tilini yétük bilidighan qizi Munewwer we newrisi Abbas öz aldigha chet elde xeliqara shirketni bashquruwatsa, Xushar chet eldiki aliy oqush ornining axirqi kursida oquydu, Ramina shu aliy oqush ornida bilim éliwatidu, Aminem öz mutexessisligi boyiche ishlewatidu. Kenje newrisi Emir sportning dzyudo türidin yetken muwappeqiyetliri bilen bowa-momilirigha pexirlinish tuyghusini hediye qilmaqta.
Qazaq xelqining munewwer perzendi Axmét Baytursinuli: «Boyidiki borchini his qilish – bilimning ishi, borchini ada qilish –insaniyliq ishi… Borchini bilgüchiler köpeyse, ada qilghuchilarningmu köpiyishi éhtimal» dep éytqinidek, ömürning seksininchi da Ванини Атлиган Ваккас Аббасогли Мемединов Зиммисидики Борчини его Килган Хем универ ада qilishqa английский хаятини serip qilghan xelqimizning ziyalisi. Кселик, Ветен альдидики межбурийитини его килиш – мертликнинг ипадиси. Endi mertlikning eng chong mukapiti — xelqining hörmiti. Chünki el-zhutqa mehniti singen insanning hörmitimu, shöhritimu bolidéken.
СЮРЕТТА: В.Мемединов (онгдин солга) Г.Мемединова, Г.Разиева, мы М.Эвезов билен