Uyghur_tarixi_sehipisidin

Rusiye — mongghuliye ittipaqi we uning wetinimizge körsitidighan siyasiy tesiri heqqide :

© Uyghur tarixi sehipisi

1 . Putin mongghuliyede némish qiliwatidu ?!

Tunji qétimliq rusiye — mongghuliye birleshme herbiy maniwéri « sélin’ga 2020 » qizip ketti :

Bu yil 8 — iyul rusiye dölet dumasi testiq salghan rusiye — mongghuliye omumyüzlük istratégiyilik hemkarliq kélishimi ünümini körsitishke bashlidi . Banditlar shu künila choqan kötürüp , mezkur küchlük herbiy ittipaqning del özlirini nishanlighanliqidin qaqshap ketken idi . Undaqta rusiye — mongghuliye ittipaqi qachandin bashlan’ghan ?! oruslar bilen mongghullarning ittipaqi qachandin bashlap dawam qilghan ?!

2 . Orus — mongghul munasiwitining bashlinishi we künsiri rawajlinishi :

Hemmige melumki , chinggizxan 1221 — yili xarezim shahliqini yoqitip , deshti qipchaqtiki köchmen qewmlerge hujum qilghan. Mongghul qoshuni 1223 — yili iyunda oruslarni tunji qétim meghlup qilghan .

1223 — yili 31 — may jebe bilen subotay bashchiliq qilghan qoshun orus — qipchaq birleshme armiyisi bilen kalka deryasi boyida jeng qilghan . Chinggizxan 1221 — yili xarezim xanliqining asasliq sheherlirini ishghal qilghandin kéyin , ikki yil uda qoghlap zerbe bérip , shahzade jalaliddinni hindistan’gha , qalduq qoshunlarni iran’gha , qipchaq qebililirini qara déngiz boylirigha qéchishqa mejburlighan. Ikki noyan deshti qipchaqni késip ötüp qipchaq beglirige hojum qilishqa kelgende bizdinla özlirini kütüp turghan orus — qipchaq birleshme armiyisige duch kelgen . Emma mongghullar arisidiki türkiy chewendazlar we kamandazlargha tayinip ularni qattiq meghlup qilghan . Kéyinche chinggizxanning chong newrisi batuxan 1236 — yili altun orda xanliqini qurup gherpke yürüsh qilghanda tunji orus xanliqi 1239 — yili yoq qilghan . 1240 — yili pütün yawropa wehimide qalghan .

1223 — yili chinggizxanning chong oghli jochixan bashchiliqidiki uyghur — tatar birleshme armiyisi qipchaqlarni qoghlap kelgende , kalka deryasi boyida orus — qipchaq birleshme armiyisini qattiq meghlup qilghandin kéyin , ögedey qaghan qurultay chaqirip , islam dunyasigha jaza yürüshi qilish heqqide qurultay achqan. Qurultayda idiqut uyghur xanliri bilen qeshqer we semerqendtiki uyghur we türk noyanlar qarshi chiqip, islam dunyasigha urush achsa, mongghul qoshunlirining 70% ni igileydighan merkiziy asiyaliq musulman eskerlerning isyan kötüridighanliqini otturigha qoyup, qaghanni oruslargha we yawropagha esker tartishqa köndürgen . 1236 — yili jochixan oghli batuxan uyghurlardin bir zerbidar etretni yol bashlitip, 1237 — yili oruslargha hujum qilghan . 1238 — yili wiladimir kinezi iskender teslim bolghan. Emma qirim we kiyéwdiki orusxan qarshi chiqqan. Aqiwet, 1239 — yili qirimni ishghal qilip, 1240 — yili oruslarni munqerz qilghan batuxan yenimu ilgirilep , ukra’ina arqiliq sherqiy yawropagha kirip , 1241 — yili pütün sherqiy yawropani ishghal qilghan . Arqidinla gherbiy yawropagha bésip kirgen .

1241 — yili 9 — april tatar we uyghurlarni turshawul qilghan mongghul qoshuni baghdar noyanning bashchiliqida hénri bashchiliqidiki polsha — gérman birleshme armiyisini qattiq meghlup qilip , gherbiy yawropagha kirishtiki tosalghuni süpürüp tashlighan . Ghezeplen’gen katolik dunyasi mongghullargha el bolghan oruslarni bash jinayetchi , mongghullarni katolik dunyasigha bashlap kelgen milliy munapiqlar dep qarap , gérman ehli selp armiyisi qurup , ortodokus mez’hipidiki oruslargha diniy urush qozghighan . Biraq 1242 — yili muz köl üstide orus kinezi iskender yaroslaw ularni qattiq meghlup qilghan . Emma uzun ötmey qaghan ögedeyxanning ölüm xewiri tüpeyli , batuxan gherbke yürüsh qilghan armiyisini qayturup ketken . Yuqiriqi iskenderning ghelibisimu batuxanni chékinish qarari bérishige tesir körsetken . Chünki eger iskender xa’inliq qilip , étil we uralni bésiwalsa, mongghul qoshunining sherq bilen bolghan alaqisi we arqa sep teminati üzülüp qalatti . Shunga batuxan tézlikte ural we étil boyigha qaytip kélip , barliq istratégiyilik jaylargha esker qoyghan . Epsus , uninggha qayta gherpke yürüsh qilish pursiti nésip bolmighan . Belki uning jiyeni hilakuxan akisi möngküxanning qollishi bilen shaman dinigha étiqad qilidighan mongghullardin qan icher qoshun teshkillep , islam dunyasigha yürüsh qilghan . Chünki eyni waqittiki qaraxanilar we xarezmshahlarning tewesidiki musulman jenggiwarlar mongghul qoshunining asasliq qismini teshkil qilghan bolup , ular hem diniy hem milliy qérindashlirigha urush échishqa qarshi idi .
1242 — yili polshani élip , muqeddes rim impiratori astanisi bérlin bilen rimgha yürüsh qilmaqchi bolghanda , ögedeyning qaza qilghan xewiri kélip, amalsiz chékinip ketken. Gherbiy yawropa ishghaliyettin qutulup qalghan . iskender taki 1260 — yilliri ölgiche sadiq bolup, orus xelqini saqlap qalghan .

Qaraqurumgha qaytish yaki yawropani toluq boysundurush , iskenderni yighishturush yaki chéqilmasliq heqqide batuxan kéngesh chaqiridu . Kéngeshte subutay we chinggizxanning sadiq nöwkerliri birdek uning « axirqi déngizghiche ishghal qilish wesiyitini orunlash » ni teshebbus qilghan.
Sobutay arqidin bu wesiyetning sherqte emelge ashqanliqini , emdi gherptimu emelge ashurush kéreklikini tekitligen. Abdurahman we xéli bir qisim musulman eskerlermu dawamliq yürüsh qilishni qollighan. Emma mongghullarning seltenitining hilaku we toluy jemetining qoligha chüshüp kétishini xalimighan batuxan qaytishqa mayil bolghan . Chünki u hazir chinggizxan jemeti ichidiki hem yashta hem mertiwide yuqiri xan bolup , chong qaghanni we chaghatay xanini saylash ishi uni kütüp turatti . Ortaq qarargha kélelmigen ikki terep axiri ayrilishni toghra tapti .

Sobutay iskender heqqide :« süt émiwatqan yolwas balisi anche qorqunchluq emes. Emma u bir küni tuyuqsizla taghqa chiqiwélip , tirnaq we söngekliri qétiwalsa u chaghda zor bala — qazagha aylinidu » dep batuxanni agahlandurghan . Emma iskender batuxan’gha qilche semimiyeysizlik qilmighachqa, batuxan iskenderge jaza yürüshi qilshini toghra körmigen . Subutay buningdin qattiq narazi bolup , intiqamchi abdurahman we bashqa musulman — tatar jengchiliri bilen bille yawropada qépqalghan . Batuxan abdurahmanni yawropada turushluq na’ip xan , yésunoghayni subashi , subotayni bash mushawur qilip qaldurup , özi qaghan saylash üchün qara qurumgha qaytip ketken .

Ögedeyxan 1241 — yili 12 — dékabir ölgendin kéyin …

Ögedeyxan ölüpla , uning xotuni türkina xotun uda besh yil mongghul qaghanliqini bashqurup , andin textni oghli köyükxan’gha ötküzüp berdi . 1246 — yili 25 — awghust köyükxan resmiy qaghan qilip saylandi . Biraq bu kalwa köyükxan taghisi batuxan’gha qarshi heriket qilip meghlup bolghanni az dep , 1248 — yili altun ordigha jaza yürüshi qilish yolida öldi . Aqiwet batuxan qaghanliqni ögedey jemetining qolidin toluy jemetining qoligha élip berdi . 1251 — yili batuxan köyükxanning xotuni oghul qaymishni yoqitip , toluyning oghli möngkü( menggüxan ) ni qaghan qildi . Menggüxan inisi hilakuni alamut qorghini , abbasiylar , saljuqilar we eyyubilarni yoqitishqa ewetti . Özi xitayni toluq boysundurush yolida 1259 — yili yazda sichuendiki dayüy téghida oq tégip öldi .
1265 — yilghiche uning yene bir inisi ariq buqa yene bir inisi qublay bilen text talashti . Hilaku ikki qérindishini epleshtürelmey , qublayni qollap , axiri qublayning ruxsiti bilen tebrizdiki ilxanilar xanliqini qanunluq qiliwaldi. Biraq umu 1265 — yili 8 — yanwar tebrizde öldi.

Undaqta bu iskender zadi kim bolidu ?! uning oruslar ichidiki orni qanchilik ?!

3 . Iskender we uning hazirqi ruslargha qaldurup ketken tarixiy töhpisi:

Iskender bolsa, addiy rus kinezi yaroslawning oghli bolup, miladi 1220 — yili 13 — may moskwadin 140 kilométir shimaldiki « yaroslaw zaliskiy » rayonida tughulghan . 1263 — yili 14 — noyabir « nowgord oblasti» da wapat bolghan . U pütün ömri boyiche altun orda xani batuxan we berke xan’gha sadiq bolghan . U xuddi uyghur idiquti barchuq art tékin’ge oxshash özlikidin sadiq bolup , ruslarni saqlap qalghan . Uning shu töhpisi bilen ruslar büyük pétirning dewrige ulashqan bolsa , pétirning tedbiri bilen bügünki dunyaning ikkinchi atamanigha aylandi .

Uning dadisi yaroslaw 1191 — yili oghli iskender tughulghan jayda apiride bolghan bolup , 1201 — yildin 1206 — yilghiche shu jaylarning kinezi bolghan . 1236 — 1238 — yilliri büyük kiyéw kénezi bolghan . Andin kéyin batuxan köp yardem qilghachqa , shu yildin bashlap 1246 — yilghiche büyük wiladimir kénezi bolghan . U 1245 — yildiki qaghan saylimigha batuxan bilen bille barghan bolup , 1246 — yili küyükxan ögedeyxan ornigha qaghan bolghan nex meydanni körgen. Emma u shu yili 1246 — yili 30 — séntebir aghrip qélip , qaraqurumda wapat bolghan . Shu wejidin iskender we uning warisliri ata — bowisining qebrisi bar jaylarning hemmisini öz tizginige élish üchün küresh qilip , axiri 1912 — yili , 1924 — yili we 1947 — yili mongghuliyeni toluq tizginige alghan .

1240 — yili shéwitsiye ehli selp qoshuni üstidin ghelibe qazan’ghan . 1242 — yili muzluq köl üstide gérmanlar bash bolghan yawropa ehli selp armiyisini meghlup qilip, altun orda xani batuxan bilen dostluq munasiwiti ornitip, eng axirqi rus dölitini saqlap qalghan tarixiy shexs bolup, u xuddi chinggizxan bilen hemkarlashqan uyghur idiquti barchuq art tékin’ge oxshash mongghullar bilen hemkarliq ornitip, kéyinche ular ajizlashqanda ruslarning musteqil bolushi üchün töhpe qoshqan bolup, ene shu eqilliq iskenderning wastiside 1382 — yili ornidin turuwalghan ruslar 1484 — yili pütünley altun ordu xanliqidin ayrilip chiqti . 1501 — yili altun ordu parchilan’ghandin kéyin, ruslar 1547 — yili char padishahliq qurup, 1552 — yili qazan xanliqini, 1557 — yili étil boyidiki astraxan xanliqini, 1639 — yili sibiriye xanliqini , 1689 — yili tashqi manjuriyeni , 1733 — yili qazaq dalasini yutuwélip, 1747 — yili impiriyege aylandi . 1783 — yili qirimni , 1789 — yili qara déngiz sahillirini , 1828 — yili ezerbeyjan bilen erminiyeni, 1847 — yili kénisari qozghilingini basturup, 1864 — yili kawkazni, 1865 — yili qoqanni boysundurup, 1867 — yili türkistan herbiy waliyliqini qurup, 1868 — yili buxarani, 1869 — yili xarezim xanliqini, 1871 — yili ili sultanliqini yutuwélip, 1881 — yili manjurlar bilen ottura asiyani qayta bölüshüp, 1895 — yili pamirni yutuwalghan . Sherqte yaponiye bash kötürüp, 1904 — 1905 — yilliri charrusiyeni qattiq meghlup qilghandin kéyin, ruslar yapon’gha qarshi izchil xitaylar bilen hemkarliship keldi. Bu xil ittipaqdashliq yüz yildin béri izchil dawamliship keldi . Peqet 1969 — yili sowétlerge qarshi xitay — amérika ittipaqdashliqi meydan’gha keldi. Hazir xitay yüz yil burunqi yaponiyening ornini aldi. Ruslarmu 1969 — yildiki xiyanetni untup qalghini yoq. « iskender » ni kalinin’gradta yaki shimaliy qutupta sinaq qilmay, qazaqistanda sinaq qilghini belkim 1969 — yili ikki ming yadro qoralini tiklep qoyup, xitayning her bir chong shehirini nishan’gha alghan qorqunchluq waqitlardikidek ehmiyetke ige bolmasliqi mumkin . Emma her halda adettiki ish emes . Chünki rusiye özining bixeterlikini qoghdash üchün qilche wasite tallimaydighan bir dölet . Pulini élip turup aldidila yüzsizlik qilalaydu .

2019 — yili 21 — séntebir shenbe

4 . « yéngi sitalin » wiladimir putin chong ishni yenila mongghuliyedin bashlimaqta :

Rusiye awam palatasi kéngishi bu yil 8- iyul bélet tashlap , mongghuliye bilen omumyüzlük istratégiyilik hemkarliq kélishimini testiqlidi. Rusiye dölet dumasi 2 hepte burunla kélishimni testiqlidi. Shundaq qilip yéngi sitalin qaytip keldide , chong ishni yenila mongghuliyedin bashlidi .

1939 — yili yazda sitalin mongghuliyege bolushup , yaponiye kanton armiyisi bilen urushqan . 1945 — yili yene mongghuliye arqiliq manjuriyege bésip kirip , yaponiye armiyisini tarmar qilghan . Mana emdi putinmu ishni mongghuliyedin bashlaptu . Nishan éniqla xitay . Chünki hazirqi xitay del yüz yil ilgiriki yaponiyening özi bopqaldi .

Sitalinmu mongghuliyeni baza qilip düshmini yaponiyeni yenggen . Yéngi sitalinmu shundaq qilip , yéngi düshmini xitayni gejgisidin boghmaqchi boptu . Hemmige melumki putin qistap kéliwatqan yönilish we nishan be’eyni ghaldan 1690 — yili 5 — iyulda menching astanisi pékin’ge 700 chaqirimla kélidighan ulanbutun yoli del shu . Téxi bayamla yiraq sherqte awazdin téz uchidighan rakéta sinaq qilghan idi . Emdi mongghuliyeni bala qiliwaptu :

5 . « yalta yighini rohi we sowét — xitay dostluqi » :

« yalta yighini » rohigha asasen sitalin üch ay ichide yaponlargha urush élan qilidighan bolghan . Buning muhim sherti xitayning sitalin otturigha qoyghan barliq teleplirige shertsiz qoshulushi idi . Emma amérikining ikki atom bombisi , hemde sitalinning 8 — awghust ikki yérim milyon esker bilen manjuriyege basturup kirip, 19 — awghustqiche manjuriyeni toluq ishghal qilishi , eslide besh yilda meghlup qilish belgilen’gen yaponiye armiyisini 14 — awghust teslim bolushqa mejburlighan .
Yaponlarning baldur teslim bolushi milliy musteqilliqimiz üchün eng chong palaket bolghan . Xitay tarixchilirimu buni ochuq étirap qilghan . Shu küni moskwada
« sowét — xitay dostluqi kélishimi » tüzülgen . Emma sitalin armiyimizning taki 14 — séntebir manas deryasi boyighiche ilgirlishini tosmighan . Peqet 11 — 12 — 13 — séntebir wetinimizdiki ishghalchi xitay génirali jushawliyang jang keyshidin üch qétim jiddiy qutquzush telep qilghandin kéyinla,jang keyshi bir tereptin ürümchige tülke jang jijungni ewetip sowét konsuli arqiliq sitalin’gha yalwursa, yene bir tereptin amérikining wastisida sitalinning barliq menpe’etlirige maqul bolghan . Netijide
15 — séntebir moskwada muhim yighin échilip, « manas deryasi boyida toxtap qélish » qarari maqullan’ghan . Lékin sitalin jang keyshini téximu tézraq tiz püktürüsh üchün shimaldiki armiyeni toxtitip qoyup, jenuptiki pamir taghlirida yéngi inqilap chiqarghan . Ular 111 kün ichidila qeshqer we yeken shehiridin bashqa asasliq qeshqer tewesini qolgha élip bolghan .

Jang keyshi axiri mongghuliyeni sitalindin talashmay, tashqi manjuriyeni étirap qilip , ( 1860 — yili ishghal qilin’ghan . 1922 — yili sunjungshen teripidin étirap qilin’ghan ), sitalinning yiraq sherq we lushün portidiki imtiyazini kapaletke ige qilghandin kéyin , sitalin hem maw bashliq xitay kaminislirini hem ilidiki musteqil jumhuriyitimizni qollimaydighan bolghan . ( démek sitalin yalghuz biznila emes, xitay kompartiyisinimu aliy menpe’eti üchün közini mit qilmay gomindanggha sétiwetken . Bu qilmish mawning sitalindin yüz örüshidiki eng asasliq töt sewepning biri idi ) . Tiromin bashliq
Amérikimu jang bilen mawni yarashturghan.

1945 yili — 12 — awghust , sitalin shimali koriyeni ishghal qilghan. Emma yaponiye 14 — chésla teslim bolghachqa, jenubi koriyeni ishghal qilishqa ülgürelmigen. Sitalin 9 — chésla manjuriyege basturup kirgen idi.
14 — awghust moskwada « sowét — xitay dostluq kélishimi » imzalan’ghan . Biraq sitalin menpe’etini téximu kapaletke ige qilish üchün milliy armiyening taki 14 — séntebirgiche ilgirilishini , yene kélip jing bilen shixuni élip, manas deryasi boyighiche bésip kélishni tosmighan . 11 — séntebir dangliq xitay génirali jushawliyang jang keyshidin qutquzushni telep qilghan. 12 — séntebir jang keyshi sitalin’gha yalwurup, tülke jang jijungni 13 — séntebir ürümchige ewetken . Sitalin ili konsuli arqiliq gomindangni xatirjem qilghan . 14 — séntebir gomindang sitalinning barliq menpe’etige toluq kapaletlik qilidighanliqini qayta — qayta tekitligendin kéyin , 15 — séntebir moskwada yighin échilip **,« manas deryasi boyida toxtap qélish » toghriliq qarar chiqirilghan . 15 — öktebir söhbet bashlan’ghan . 1946 — yili 6 — iyun bitim tüzülgen. 28 — iyun jumhuriyet nami emeldin qalghan. Arqidinla amérika bilen sowét arisida soghuq urush ewjige chiqqan . Bu weziyet 1947 — yili yazda gomindangning xitay kompartiyisige omumiy hujum qilishigha türtke bolghan . Hiliger maw bu pursetni ching tutup , sitalinning qaytidin étiwarigha érishken. ( emma bizning lédirlar sitalin’gha yaxshichaq bolush tügül , u chin qelbidin yaman köridighan türkchilikni keng tarqitip , sitalinning ghezipini kücheytken ) . Hiliger maw yene bir tereptin téxi dölet qurmay turupla, 1947 — yili mayda « ichki mongghul aptonum rayoni » qurup bérip, ichki mongghulni baza qilip, sitalin manjuriyede tashlap bergen qorallar bilen urush qilghan . Sitalinmu uni 12 — may tashqi mongghulning musteqilliqini étirap qilishqa mejburlighan. Maw ghing qilmastin sitalinning arzusi boyiche ish qilghan . Shunglashqa sitalin qaytidin uyghur milliy armiyini qozghap, gomindangning wetinimizdiki amérikiche qorallan’ghan eng serxil 100 ming eskirini iskenjige élip, tutup turup, mawning ghelibe qilishigha asas yaritip bergen .

Démek , biz siyaset oynashta shéng shisey bilen maw zédongchilik bolalmighan . Shunglashqa ularning sayiside dunyadiki eng pes bir qewm pütün dunyani yutqudek halgha keldi. Emma bizning xelqimiz « öz wetinide tutqun, chet’ellerde qachqun’gha aylandi » .

6 . « gomindangning pantürkizim qartini oynishi we chong qimardiki paji’elik utturush » :

Quw we hiliger gomindangmu bizning sitalinning neziridiki ornimizni we étibarimizni yoq qilish üchün pantürkizimchi üch ependini wetinimizning emeldarliri qilip saylap, 1947 — yili 28 — maydin étibaren siyasiy jehette xelqimizning ikkige parchilinishi we sitalinning uyghurlardin bi’aram bolup, ilidin yen’en’ge mayil bolushini keltürüp chiqarghan . 1949 — yili amérika özining ittipaqdishi bolghan gomindangning gumran bolidighanliqini sézip, gherbiy shimaldiki besh ma famililik tungganni wetinimizge chékindürüp, islam döliti qurup, wetinimizni tesiri astida tutmaqchi bolghan. Bu xewerdin chöchigen sitalin amérikining arqa hoylisida peyda bolushini tosush üchün derhal mawni shu yili öktebirgiche dölet qurup bolushqa qistap, bir tereptin ayropilan chiqirip, lata xeylik, shum niyetlik xitay banditlirini wetinimizge toshusa, yene bir tereptin özige sadiq bolghan rehberlirimizni közini mit qilmayla bir terep qiliwetken . Netijide 70 yilliq palaket bashlan’ghan.

Shundaq qilip, sherqte yaponiyening küchiyishi ruslarni yüz yildin béri xitay bilen dost bolushqa mejburlisa, gherpte gérmaniyening qayta küchiyishi ruslarning en’gliye bilen qaytidin yariship, ittipaqdash bolushini keltürüp chiqardi. Netijide, wetinimiz 1870 — yilliri
« charrusiye bilen en’gliye arisidiki yüz yilliq büyük oyun » ning qurbanliqi bolup, manjurlargha bériwétilgen bolsa, 1921 — yili yaponiyege qarshi ittipaqdashtin mehrum qalmasliq üchün lénin wetinimizdiki milliy musteqilliq inqilabini emeldi qaldurdi. 1934 — yili arqa hoylisidila düshmenlirini qoynigha alghan , kommunizimgha we jahan’girlikke qarshi bolghan tunji jumhuriyitimizni sitalin « yapon tehditi we manjuriye döliti tejribisi »ning qaytilinishidin qorqup xa’in tungganlarning qoral küchi bilen yoqatqan bolsa, 1944 — yili özi qollap quwwetligen 2 — jumhuriyitimizni yenila özining eng aliy dölet menpe’eti üchün qurban qilip yoqitiwetti .

Qisqisi , yiraqtiki yaponiyening küchiyishi, téximu yiraqtiki gérmaniyening qayta tirilishi, uningdinmu yiraq amérika we en’gliye bilen tasadipiy halda birdinla menpe’etimizning bir yerge kélip qélishi sitalinni keskinlik bilen ish körüshke mejburlidi. U hetta özige eng sadiq bolghan jumhuriyet rehberlirini sirliq halda yoq qiliwetti. Pütün ishlar bir ay ichidila tamamlandi. 25 — awghust ayropilan weqesi xewiri otturigha chiqip del bir ay bolghanda, yeni 26 — séntebir wetinimizning jenubidiki yette wilayetni ishghal qilip turghan gomindang tajawuzchiliri gungsendanggha teslim boldi. 17 — öktebir ili asminida lepildigen ay yultuzluq kök bayraqmu chüshürüldi . Mana bu yil bu palaketlik we haqaretlik tariximizgha del 71 yil toshup qaptu .

2020 — yili 9 — iyul. Mestxush peyshenbe.

7 . Her yilliq « sélin’ga herbiy maniwéri » heqqide qisqa esletme :

Rosiye — mongghuliye manéwirining «sélin’ga -2017» pilanini yolgha qoyushning birinchi qétimliq muzakirisi ulanbatorda ötküzülidu.

Rosiye we mongghuliye terepler «sélin’ga -2017» birleshme herbiy manéwirining teyyarliq yighinini ötküzüsh waqti we orni toghrisida birdeklik hasil qilip , bu teyyarliqlarning bu yil martta ulan-bator (mongghuliye) da élip bérilidighanliqini tilgha aldi.

Rosiye sherqiy herbiy rayoni we mongghuliye qoralliq qisimlirining wekilliri birinchi basquchluq kéngishish jeryanida , pat arida ötküzülidighan manéwir we manéwirning orni toghrisida birdeklik hasil qilidu , undin bashqa manéwirgha qatnishidighan küch we wasitilerning sani , herbiy manéwirgha qatnashquchilarning dölet chégrasidin ötüsh we eshya oboroti mulazimitini teshkillesh yolliri qatarliqlarmu ortaq muzakire qilinidu.

Diqqet qilishqa erziydighini shuki , rosiye-mongghuliye bundin burun «sélin’ga — 2016» birleshme manéwiri ötküzgen bolup , 2016 — yili 20-awghusttin 7-séntebirgiche rusiyening zabaykalé (baykal köli) rayonidiki «tsugol» meshiq meydanida élip bérilghan . 2016 — yili 17 — mart rusiye sherq herbiy rayoni bayanatchisi aléksandir gordiyéfning éytishiche her ikki tereptin ming eskerning qatnishidighanliqi mölcherlen’gen idi.

Menbe : rusiye dölet mudapi’e ministirliki tor béti . 2017 — yili 1 — féwral 08:39

Bu yil martta , mongghuliye zémini rusiye — mongghuliyening térorluqqa qarshi turush manéwirigha shahit bolidu , herbiy maniwér ismi «sélin’ga — 2017» bolidu. Kishining diqqitini tartidighan nuqta shuki , shi jin ping del mushu herbiy maniwér bashlinish harpisida wetinimizde qozghighan insan qélipidin chiqqan jinayetler kishini chongqur oylanduridu.

Ene shu 2017 — yili féwraldin bashlap ,
Millitimiz köngül qoyup aldin pilanlan’ghan zor suyqestlerning qurbani bolush aldida turuwatatti. 2017 yildiki 14 féwral «guma pichaqlash weqesi»,1 marttiki «uyghur zuwan da’ishlarning xitayda changjyang deryasidek qan aqquzush tehditi»,2 marttiki « timsahning köz yéshi», shi jin pingning 10 marttiki 5800 kilométirliq seddichin sépili qurush chaqiriqi, 11 — marttiki isra’iliye istixbarat terepning birdinla « on ming uyghur jihatchi süriyede urush qilmaqta » dégen xewiri , arqidinla
Hapila shapila saxta awazgha qoyulup,shu
Haman maqullan’ghan«esebiylikke we térrorluqqa qarshi turush qanuni»,2017 yili 1 aprildin bashlan’ghan«qizil qiyamet» ta hazirghiche dawamlashmaqta !!! bu sirlarning jawabi téxiche otturigha chiqqini yoq . Chünki biz etrapimizda boluwatqan ishlar we oyniliwatqan oyunlardin bixewer halda öz ichimizde oyun qoyup yürüwatimiz.

« sélin’ga 2020 herbiy maniwéri » heqqide :

Qehritan soghuqqa qarimastin bashlinip ketken mezkur herbiy maniwér wiladimir putinning yenila kimni eng chong tehdit dep qaraydighanliqini körsitip berdi . Mezkur maniwér heqqidiki eng yéngi sin léntisi bügün 2 — noyabir rusiye dölet mudapi’e ministirliki teripidin tarqitildi .

Xulase :

Charrusiye ( aq orus ) impiriyisi miladi
1852 — yili wetinimizde tunji konsulxana qurup , alma’atada « wérniy qorghini » ni yasap , shu yerni baza qilip biapayan gherbiy türkistanni istila qilip , 1867 — yili iyunda türkistan herbiy gobérnatorluqini qurup chiqip , on yildila xiwe xanliqi , buxara xanliqi , qoqan xanliqi we ili taranchi sultanliqini yutuwélip küchiyip ketken oruslargha obdan qarap baqsaq ,
1869 — yili muz dawan’gha tajawuz qilghinidin bashlap hésaplighanda , ötken 151 yil jeryanda ejdatlirimiz rus mesilisini layiqida bir terep qilalmighachqa , charrusiye
1871 — yili ili sultanliqini bésiwélip ,
1881 — yili 12 — féwral sésiq nami pur ketken « türkistanni bölüshüsh kélishimi» arqiliq gherbiy türkistandiki mustemlike hökümranliqini qanunlashturuwalghan bolsa , eslide wetinimizge tewe jaydin özbékistan chongluqida munbet tupraqni yutuwalghan . 1945 — yilidiki yalta kélishmide wetinimiz qaytidin mongghuliye üchün qurbanliq qilin’ghan bolsa , 1950 — yili 14 — féwraldiki kélishimde belgilen’gen ittipaqdash jumhuriyet qurush pilani sitalinning ölümi tüpeylidin sugha chiliship , ornigha 1955 — yili 10 — ayda saxta hem eng töwen derijidiki shekil aptonomiye bérilgen . Biz yenila 151 yilliq rus mesilisini toghra hel qilmay turup nöwettiki patqaqtin toluq qutulalmaymiz !
Tarixtiki barliq mesililer yighilip qaldi. Oshuq waxtimiz we oshuq adem küchimiz yoq . Pütün küchimiz bilen bir — birlep hel qilmaqtin bashqa ilajimiz yoq .

Bu yil 5 — mart rusiye asasi qanunni tüzitip maqullidi . Mezkur asasi qanun rusiyening bundin kéyinki tashqi ishlar siyasitining yönilishini belgileydu . Biz uyghurlarmu bu özgirishtin nésiwémizni éliwélishimiz kérek ! « yamanlighan tilemchining xorjunigha ziyan ! » deydu ejdatlar ! biz ruslardin 150 yil yamanlap yürduq . Pes xitaylar 150 yil qanche xorluq tartsimu oruslarning keynidin sokuldap yürüp bügünki dunyawiy küchlük elge aylandi.
« biz hem özimizdiki kibirlik , hem özini kemsitidighan akisirash illetlirini kéler yilgha qaldurmay tüptin yoqitishimiz kérek !».

« ejdatlarning xushalliqi bizning xushalliqimiz, ularning qayghusi bizning qayghumiz we derdimizdur! eger bundaq bir ortaqliq bolmaydiken, undaqta tarix bir döwe kéreksiz exletke aylinip qalidu!» .
Sayram oghlani

Yuqiriqi mezmunlar asasliqi rusiye dölet mudapi’e ministirliki , tashqi ishlar ministirliki tor bétidin qisqartip élindi . Bizge alaqidar qisimliri doktur nebijan tursunning ikkinchi jumhuriyitimizge alaqidar eserlirining xulasisi , shundaqla omumiy dunya weziyitini chiqish qilip turup wetinimizning teqdirini tehlil qilghan akadémik yazmiliridin qisqartip sunuldi.

Uyghur tarixi sehipisi.

2020 — yili 2 — noyabir. Düshenbe.