Deriya boyi-ULYda

 

Deriya boyi

Qedimki medeniyet arilining bayqilishi we berbat bolushi

Buningdin texminen 400 yil ilgiri Teklimakan qumluqining zhenubiy girwigidiki Kériye bostanlighida ahalilerning nisbiti bilen bostanliqlar sighimchanliqi otturisida tengpungsizliq körülgen édi, buning bilen bir qisim ahaliler yéngi hayatliq makanni izdep Kériye deriyasining töwen éqinigha qarap sürülüshke bashlaydu. Qurum taghlirining qarliq choqqiliridin bashlinip Kériye bostanliqi arqiliq Teklimakanning ichkirisge qarap tinmay aqidighan Kériye deriyasi buqurghaq makanning klimatini herwaqit tengshep turatti. Kériye bostanliqi Teklimakanning zhenubiy girwikidiki bostanliqlar bilen qumluq ottursidiki dialéktik birlikning tipik körünüshi édi. Kériyilikler elmisaqtin buyan zhiraqtiki qarliq taghlardin éqip kélidighan deriya süyini qedirlep kelgenidi. Ular özliri yashawatqan makanning birxil ichki tengpungluq halitide ékenlilikini, bostanliqlar bilen qumluqlarning bir-birini teqezza qilidighanlighini, shundaqla deriya süyining hel qilghuch ehmiyetke ége ékenligini chongqur chüshengen édi.
Imkaniyet bolsila bostanliq berpa qilish we yéngi hayatliq muhiti yaritish qumluq xelqining daimliq arzusi édi. Bostanliqlarning kölimi ahalilerning nisbitini sighduralmighan haman ular sirtqa qarap aqatti we deriya-taramlarning yönilishini boylap yéngi bostanliqlarni izdetti. Teklimakan girwekliridiki yultuzlardek taralghan chong -kichik bostanliqlar mana moshundaq peyda bolghan édi.

Buningdin 400 yil burun bir top Kériyilikler mal — charwilirini heydep deriya yönilishi boyiche Teklimakanning ichkirisge qarap yolgha chiqti. Ularning qelbide yéngi bostanliq tépishtek büyük istek lawuldap turatti. Ular Teklimakan girwikidiki eng axirqi bostanliq jay kentidin ayrilip uzaq ötmeyla deriya yönilishini üshtürüp qoyushti, birxilda lömshüp aqidighan Kériye deriyasi bu yerge kelgende etrapqa tarilip, cheksiz qum baghrigha singip kétetti. Ularning aldida emdi ne deriya, ne toghraq -yulghun, ne uchar qushlar körünmetti. Bépayan qumluq, bir-birige mingiship ketken barxanlar we yaltirap turghan quyash nuridin bashqa héchnéme körünmetti.

Su menbesidin ayrilishtek birxil wehime tuyghusi ularning wuzhudigha ichki xatirzhemsizlik salghan bolsimu, lékin ular yoldin toxtap qalmidi. Chünki ular bu qorqunchiliq seperge alliqachan tewekkul qilghan édi. Haman bir küni tuyuqsizla ghayiwi bostanliq köz aldigha peyda bolidighandek, yép-yéngi bir hayatliq makanigha qayta érishidighandek bir güzel tuyghu ularni algha ündeytti.

Ular toxtimay algha qarap méngishti, ghayet zor qum déngizini kéchip, barxanlarni atlidi, qedimki Xotenliklerge xas jahilliq we özini pida qilishtek roh bilen algha ilgirilidi. Tejribilik aqsaqalliri bilen mahir padichilirining qumgha singip ketken deriya süyi haman bir jaydin sirghip chiqidu, dégen qiyaslirigha sheksiz ishendi. Unchilik mangsimu qumluq tügimidi, eksiche ademlerning sewr-taqiti tügeshke bashlidi. Ular hardi, charchidi, ussidi, özlirining qanchilik yol mangghanliqini, nege kélip qalghanliqini, emdi qandaq qilishi kéreklikini uqalmidi.

Tonur otidek aptap, qurghaq hawa, sürrek qumluq, payansiz chöl ularni zhismaniy jehettinla xoritip qalmastin, belki yene rohiy jehettimu soldurdi. Ular ezeldin bunchilik ümidisizlinip baqmghan édi. Ejeba, ularning qiyasi xata bolup qalghanmidu, qumgha singip ketken Kériye deriyasining süyi zadi nege ketti, ata-bowilirining Teklimakanning ichkiriside suluq kölchekler, payansiz toghraqliqlar köz yetküsiz qumushluqlar barmish dégen riwayetliri quruq gepmidu!?…
Ular-Kériyilik mahir charwichilar tunji qétim özlirining hayat — mamatliq tallishidin gumanlandi, bir ömür qumluq turmushidin zhughlighan tejribiliridin shübhilendi, bu payansiz qumluq alemning u chétigiche tutushup ketkenmidu? Hezriti Musamu israil qowimini bashlap Kenan chöllügidin chiqip Paléstinge yétip baralighanghu!? Tengri ularghimu bir chiqish yoli bermesmu? Soallar cheksiz, jawablar azabliq édi. Ular rehimsiz tebietning eng qattiq sinaqlirini qobul qilmaqta édi.

Shundaq künlerning biride — yélinjap turghan quyash barxanlar üstige bash qoyghan, zémin shepeq nurigha chömülgen bir deqiqide -ümid tughuldi! Bir qush ghaqildighiniche ularning üstidin uchup ötüp ketti. Ular xoshalliqidin waqirawetti:
— Su, bostanliq, hayatliq!!!

Nimjan bolup qum döwilirige yéqilip qalghan kishlerning put — qollirigha jan kirdi. Ular öler — tirilishge qarimay héliqi qush uchup ketken terepke qarap méngishti. Közlirige issiq yash keldi. Tomurlirida qanliri qayta urghidi, qelbidiki ölüm wehimisi tarap ketti. Shundaq, uchar qush sudin, bostanliqtin, hayatliqtin nishan bermekte! Qush uchup ketken yönilishke qarap mangsila ular choqum hayatliqqa érishidu…
Ular qanchilik mangghanliqini bilmidi, gah yügürdi, gah ömilidi, gah domilidi. Axir dégendek yiraqtin yap yéshil bostanliq köründi!

Buzhay teklimakandiki bir sirliq möjize idi. Kériye deryasi qumluqqa singip, yertégide nechche yüz chaqirim sirghip aqqandin kéyn, Teklimakanning ottura jenubiy qisimida yer yüzige chiqqanidi. Buyerdiki köllerde, sasliqlarda we tebiiy bulaqlarda tinmay sirghip turghan sular bük-baraqsan yéshil karidor hasil qilghanidi.Toghraqliqlar nechche on kilométr dairige sozulatti. Köz yetküsiz yulghunlar birxilda qizirip turatti. Kichik kölcheklerde béliqlar tinimsiz piltinglaytti. Toghraqliqlarda türlük uchar qushlar sayrishatti, otlaqlarda kéyik, jeren, yawa öchke we toshqanlar top -topi bilen xatirzhem otlap yüretti…

Ular hayat-mamatliq sinaqlardin ötüp, axir Teklimakan qoynidiki bu yéshil aralni bayqashti, musheqqetlik uzun seper axirlashti. Bu yerdiki tinch, pinhan we xatirjem hayat ulargha quchaq achti. Ular buyerge «Deryaboyi»dep nam berdi. Asmanni yépincha, yerni sélinja qilip turup özlirining yéngi wetinini qurushqa bashlidi, Teklimakandiki bu sirliq wetende qedimki Xoten medeniyiti we uning güzel ülgiliri nahayiti tézla yiltiz tartti.Tewekkülchilik rohigha mahir ashu padichilar we ularning ishchan ewladliri bu yerde ademler bilen haywanlarning organik birlikidin hasil bolghan hayatliq chembiriki qurup chiqti. Zor küch bilen mal -charwilarni köpeytti, toghraqlarni késip yéngi öylerni saldi. Qum barxanliri ottursidiki bu bostanliqni qandaq asrashni, tebiiy muhitqa qandaq maslishishni tézla öginiwaldi.

Pütün dunya ularni we ularning bu yéngi jennitini untup kétishti, amma ular Teklimakandiki bu tenha wetende turup dunyani we alemdiki kishlerni ésidin chiqarmidi. Ular nahayiti tézla öz jemiyitining ijtimaiy birlikini qurup chiqti .

Bu ijtimaiy birlikte insap, iman, exlaq we qérindashliq ademler ottursidiki kishlik munasiwetning asasi qilinghanidi. Ular özlirining ijtimaiy birlikidiki aqsaqaligha boysunatti, jemet aqsaqalimu öz jemetidiki ezalarning hoquqini qoghdaytti. Ular üchün emgek qilish, maddiy bayliq yaritish we ewlad qaldurshtinmu büyük burch yoq idi. Ular buningdin 400yil burunqi Kériye xelqining medeniyiti, örp-aditi we ijtimaiy exlaq mizanlirini bu yerge élip kelgenidi. Shundaqla bularni özlirining sadda we sap qarashliri arqiliq rawajlandurghanidi . Ularning pütkül ijtimaiy birlikide bir xil sap halettiki exlaqiy mizan we sheriet prinsipliri hökümran orunda turatti.

Ular ezeldinla oghriliq, nepsaniyetchilik, zalimliq, yalghanchiliq, hesetxorluq qatarliq nachar qilmishlarni bilmeytti. Ademler ara wapadarliq, rastchilliq, nomus, ghurur we özara yardem bérishni eng güzel kishlik pezilet dep qaraytti. Zamaniwi jemiyettiki bash-axiri yoq ziddiyetler, bash qétimchiliqlar, ademler ara saxta munasiwetler bu yerde zadila mewjut emes idi. Shunga, ular addiy kepilerde yétip, ay dalilarda tünep, japaliq turmush kechürgini bilen özlirini daim erkin, xoshal we xatirjem sézetti. Tebiiy haywanlarning göshlirini, dora ösümlüklirini, ximiyiwi terkibi bolmighan ishqarsiz mehsulatlarni istémal qilghachqa, ular nahayiti saghlam we bestilik idi, uzun ömür köretti .100 yashtin uzun ömür körgenler köp salmaqni igeleytti .Ularning zor köpchiliki goya tughma téwiplardek adem bedini we rohi dunyasining tebiet ékologiyisi bilen bolghan ichki birlikini ajayip obdan chüshinetti. Klimatning issiq-soghuqluqi, tebietning haliti we tebiiy ösümlüklerning shipaliq roli arqiliq özlirining mizazh -xilitlirini qandaq tengsheshni, ichki késelliklerge qandaq taqabil turushni, shundaqla adem bilen tebietning garmonik birlikini qandaq saqlashni téximu obdan biletti.

Ularning japaliq perwish qilishi arqisida bu bostanliqta san -sanaqsiz mal -charwilar topi hasil bolghanidi . Ularning héchqaysisi özining zadi qanchilik mal-charwisi barliqini bilmeytti . Ular ezeldin mal -charwilirini sanap körüshke adetlenmigenidi . Buyerde baj-séliq, alwang-hashar, buyruq, jerimane dégenler mewjut emes idi. Ularni héchkim héchnémige mejburlimaytti, belki ular hemmeishta angliq, mesuliyetchan idi. Chonglar hörmetke, kichikler izzetke sazawer édi.Ularning hemmiside küchlük jamaetchilik éngi mewjut idi. Ömlük, ittipaqliqini we omumning menpeitini hemmidin üstün qoyatti.
Ular ziminni söyetti, tebietke hörmet qilatti, su menbelirini qedirleytti. Herbir tamche suning ular üchün qanchilik qimmetke ige ikenlikini obdan chüshinetti, herbir tüp toghraqning qanchilik qumni tizginlep turidighanliqinimu yaxshi biletti. Ular bu ziminning yarilishidinla birxil ichki tengpungluqqa ige ikenlikini, alemdiki jimi sheyilerning bir-biri bilen zich munasiwette turdighanliqini, tagh, derya, qumluq, bostanliq we gül -giyahlarning özara organik birlikte mewjut bolup turdidighanliqini chongqur derijide hés qilghanidi. Shunglashqa ular özlirini tebietning bir qismi, zéminning qoghdighuchisi, bostanliqlarning xojayini dep qaraytti.

Shundaq qilip, künler aylarni, aylar yillarni qoghlap ötiwerdi .Teklimakan chölining chongqur qatlimgha yoshurunghan bu tenha bostanliq jahan özgirishliridin bixewer halda öz muqami boyiche kétiwerdi .Bu yerdiki ademlermu ewladmu ewlad yashap keldi .Dunya ular üchün 400yil burun qandaq halette bolsa, hazir shundaq idi .Cheklik dairidiki bostanliq we uning etrapidiki bipayan qumluq, uning üstini yépip turghan asman gümbizi …. mana bular ularning dunyasi idi.

400 yildin buyan, dunyada talay özgirishler yüzberdi. Insaniyet yéngi déngiz medeniyiti yaritip, sanaet dewrige kirip keldi, Amérika qitesi bayqaldi . Mustemlikchilik dewri axirliship, sherqtiki köpligen ellerde milliy azadliq küreshliri ghelibe qildi . Öktebir inqilabi partlidi, ikki qétimliq dunya urushi yüz berdi, insaniyet muweppeqiyetlik halda ay sharigha chiqti… wahalenki, Teklimakandiki bu tenha aralda yashap kelgen ashu kishler yuqiriqi weqelerning héchqayisini uqmaytti. Ular hetta öz etrapidiki Teklimakan girwekliride nechche yüz yildin buyan qanchilighan qismetlerning yüz bergenlikini, birqanchilighan hökümranlarning texitke chiqip, yene bir qanchilirining ghulighanliqini, maxusen eskerlirining Xotendiki zorluq -zombulluqlirini, yer islahati, koopératiwleshtürüsh, chong sekrep ilgirilesh, medeniyet zor inqilabi, dégen namlardiki debdebilik siyasiy shoarlarni uqmaytti…

Ular -tebiet bilen bir gewde bolup ketken ashu aqköngül kishler Teklimakanning ichkirisidiki xilwet bostanliqta yéqinqi zamanning 400 yilni ene shundaq ötküzgenidi.

Ular ichki asiyaning Tarim oymanliqigha dümlengen tindurma medeniyitini öz rétimi bilen saqlap kelgenidi. Bostanliq xelqlirining, téximu toghrisi Xoten xelqining 400yildin burunqi örp-adetliri, eqide -udumliri we güzel exlaqlirini dawamlashturup kelgenidi. Ularning turmushida, rohi dunyasida zamaniwi jemiyettin ebediy tapqili bolmaydighan güzel nersiler baridi. Ularning wujudida yiraq ötmüshke tutushup ketken bir chongqurluq, tiniq samagha tarap ketken bir pakliq hemde hayat güzelliki bilen jipsiliship ketken sapliq ekis étip turatti.Ularning turmush usuli, ijtimaiy birliki, diniy qarishi, til alahidiliki pixsik dunyasi qedimki Tarim medeniyitining téxi tamamen özgirip ketmigen ottura esir halitige wekillik qilatti. Bu yerdin insaniyet hayatining eng güzel roh ewrishkilirini tapqili bolatti.

Qisqisi, bu jay Teklimakandiki tebiiy folklor muzéy idi. Bu yerge hazirqi zaman medeniyitining közni qamashturdighan yaltiraqlirimu, bazar igilikining payda we menpeetni qoghlishidighan chuqan-sürenlirimu, bügünki ademlerning ziddiyetke, riqabetke tolghan soghuq munasiwetlirimu yétip barmighanidi. Ular özlirining bu xilwet jennitide Teklimakanni quchaqlap 400yil pinhan yashighanidi .Ular özlirining ashu arilida turup pütün dunyani we insanlarni özlirige oxshash dep tesewur qilghanidi. Dunyaning qanchilik derijide yatliship ketkenlikini xiyallirighimu keltürmigenidi. Ular dunya ghayet zor özgirishlerge tolghan yéqinqi zaman tarixida, Teklimakandiki «Eshabul kehq»te riwayetlik 400yilni ene shundaq ötküzgenidi.

Ular buyerde zadi qanchilik yashighanliqini éniq bilmeytti. Peqet éside ata-bowiliridin anglighan Kériye bostanliqi heqqidiki ghowa xatirilirila saqlinip qalghanidi, tuyuqsiz bir küni bu yerning riwayetlik tarixi buzup tashlandi. Medeniyetlik dunyaning ashu ademliri bu aralni axir bayqap qaldi. Bu del 20-esirning eng axirqi chariki idi!

Shundaq qilip, Teklimakandiki tebiiy hayatliq arili-deryaboyi axir«bayqaldi». Medeniyetlik jemiyetning ademliri shölgeylirini éqitip, chishlirini bilep, közlirini qizartip bu yerge yopurlup kélishiti, dunyada téxi özliri bilmeydighan bundaq yaxshi jayning barliqidin heyran bolushti.

Deriya boyidiki bu sadda xeliqlermu 400yildin kéyin körgen bu tunji ademlerdin cheksiz hayajanlandi . Ich -ichidin xoshal bolushti, dunyaning, insanyetning özlirini untup qalmighanliqidin qattiq tesirlendi. Ular bu yéngi méhmanlarni eng yaxishi nersiliri bilen kütüwaldi . Ulargha égilip turup éhtiram bildürdi . Özlirining uzaq zamanlardin buyan ademlerge qanchilik teshna bolghanliqini, ademlersiz bu dunyaning jimi güzellikini yoqitidighanliqini izhar qilishti……..

Epsuski, bu yingi méhmanlarning oylaydighini pütünley bashqa nersiler idi. Ular özlirini qizghinliq bilen kütüwalghan bu sahibxanilarning ajayip saddiliqidin, aq köngüllükidin ichide külüshmekte idi. Ularning temlik kawaplirini, qéringha qachilap qoqasta pishurghan alahide gösh taamlirini, özgiche kömechlirini achközlük bilen yep turup ulardin qandaq paydilarni ündürwélishning chotini soqushmaqta idi……….
Ular buyerde yetküche méhman bolushti, yédi, ichti, xuddi Amérika quruqluqigha tunji nöwet yétip barghan «may güli» namliq yelkenlik kémidiki aq tenlikler aq köngül indianlarning németlirini qandaq ishtiha bilen yégen bolsa, ularmu Deriya boyiliqlarning nersilirini shundaq ishtiha bilen yéyishti, etrapqa toymay béqishti .

Bu yerning otlaqlirini, köllirini, toghraq, yulghunlirini, qoy padilirini, yawayi haywanlirini, chirayliq qizlirini qandaq qilip qolgha keltürüshning koyida garang bolushti.

Shuningdin bashlap, bu yerning derwazisi échiwétildi, héliqi tunji méhmanlar téximu köp méhmanlarni bashlap kélishti. Türküm-türküm yat ademler qayaqlardindur peyda bolushqa bashlidi. Ular bu yerdiki ademlerdin birmunche mejburiyetlerni ada qilish kérekliki heqqide ular zadila anglap baqmighan geplerni qilishti.

Uzun ötmeyla bu yerge gürkirep mashinilar yétip kélishti . Tömür qalpaq kiygen bir munchilighan kishler namelum bir suyuqluqni izdeshke kirishti. Bir ochum kishler yéziliq hökümet, ashliq punkiti, mektep, doxturxana, mal doxtorluq punkiti, radio uzili, soda dukini dégendek ghelite namlar bilen atalghan qurulushlarni sélishqa bashlidi. Ular ezeldin palta tégip baqmighan toghraqlarni késishti, otlaqlarni buzushti, ademlerdin zadila ürküp baqmighan jeren we toshqanlarni qalaymiqan owlashti. «Toshqan zediki »dep atalghan qimmetlik dora ösümlüklerni bir-birlep yulup kétishti…..

Bu ishlarning hemmisi shunchilik tuyuqsiz yüzbergenidi. Deryaboyidiki bu qedimqi xeliq köz aldidiki bu özgirishlerge hang-tang bolghan halda süküt ichide qarap turushti. Ular qanche qilipmu bu rehimsiz réalliqini öz tesewwurigha sighduralmidi .Özliri bilen sirtqi dunya ottursidiki ariliqning shunchilik chongiyip ketkenlikige heyran boldi. Ular ezeldin Deriya boyidiki ahalilerning zadi qanchilik ikenlikini sanap baqmighanidi hem sanap béqishnimu oylimighanidi . Emma bu yerge kelgen kishiler ularning 800din artuq nopusqa ége ikenlikini éniqlap chiqishti, hemde herbir kishning royxétini turghuzdi. Emdi buyerde ular ezeldin körüp baqimghan yighinlar, yighilishlar, shuar-chaqiriqlar, buyruq-petiwalar, alwang -hasharlar peyda bolushqa bashlidi .Ularning xatirjem, tinich we dexlisiz turmushi buzuldi. Ularning qedimdin buyan dawamliship kelgen ijtimaiy birliki we turmush usuli asta-asta xirisqa uchiridi. Ilgiri ularni pütün dunyadin ayrip turghan 230 kilométirliq chong qumluq emdilikte héchqanche tosalghu bolup qalalmighanidi.

Teklimakan qoynidiki bu sirliq bostanliq ene shundaq bayqaldi, hazirqi zamanning medeniyetlik ademliri bu tenha aralning riwayetlik ötmüshini ene shundaq axirlashturdi. 400yil öz aldigha yashap kelgen, dunya teripidin tashliwiétilgen bu ademler ene shu pinhan kechürmishler bilen hazirqi zamangha qaytip keldi.

Aridin hesh-pesh dégüche on nechche yil ötüp ketti, hazirqi zaman medeniyitining toxtawsiz qedimi Deriya boyining qedimi enenilerge bay séhriy küchini xoritip bardi, bu yerge kélidighan ademler köpeygensiri bikik halettiki qedimki medeniyet chembirikimu barghanisiri tariyip bardi . Ademler özliri bilen bille medeniyetlik dunyaning xilmuxil zamaniwi baktériyalirini buyerge élip kélishti……….

Shundaq quyuq riwayetlerge pürkelgen ötmüsh ghayip boldi . Xuddi alem kémisning ay sharigha qonushi insaniyetning nechche ming yillardin buyanqi ay heqqidiki güzel epsane -riwa yetlirining séhriy küchini yoqitiwetkendek, hazirqi zaman ademlirining Deriya boyigha yopurlup bérishi we buyerni qayta qurushimu bu jayning medeniyet sayahitidiki alahide tartish küchini berbat qildi. Qedimki parlaq Tarim medeniyitining Teklimakandiki bu janliq közniki hazirqi zaman medeniyitining küchlük zerbisi astida ene shundaq ghayip boldi……….

Emdilikte Deriya boyidiki bu aq köngül kishlerning qimmet qarishida jiddiy özgirish yüz bérishke bashlidi . Ular özlirining Teklimakandiki jennitining ebediy ghayip bolghanliqini, öz jemiyitining berbat bolghanliqini, shundaqla ilgiri könükken turmush usulining kelmeske ketkenlikini chongqur hés qildi. Adem, dunya, hayat, eqide, exlaq dégen uqumlarning eslidiki menisidin gumanlandi. Shexsiyetchilikning ashu rehimsiz toqunushta qandaq tragédiylerni keltürüp chiqiriwatqanliqini bashqidin chüshendi.

Deriya boyi özining eslidiki tebiiy halitidin mehrum boldi. Teklimakandiki tebiiy étnografiye muzéy buzulushqa bashlidi. 400yildin buyan qulup sélinmighan öylerge qulup sélindighan boldi. Ademler bir-birige guman bilen qaraydighan, ish-herikette éhtiyatchanliq qilidighan, kishlik munaswette shexsiy menpeitini oylaydighan bolushti. 400yildin béri adem didarini séghinip kelgen bu kishler emdilikte ayighi üzülmey kéliwatqan ademlerdin bizar bolushqa bashlidi. Sirttin kelgen ademler özliri bilen bille tamaka, neshe, haraq we bashqa ghidiqlighuchi ichimliklerni bu yerge élip kélidighan boldi. Bayliq izdigüchilerning ayagh izliri tegmigen jaylar az qaldi, ösümlükler, ormanlar, yawayi haywanlar, ucharqushlar, qoy -padilar xorashqa bashlidi. Medeniyetlik dunyaning turmush riqabiti we ichki wehimisi asta -asta buyergimu yétip keldi……

Shundaq qilip, Teklimakandiki bu medeniyet közniki qandaq tuyuqsiz bayqalghan bolsa, shundaq tuyuqsizla berbat bolushqa bashlidi. Qedimki kériyeliklerning Deriya boyidiki 400yilliq riwayetlik hayati menggü bir chüsh bolup qaldi. Teklimakandiki qanchilighan bostanliqlar we qedimki sheher-qeleler qandaqlarche qum déngizi astida qaldi?

Bostanliqlar suliri néme üchün aziyip, köller qurup ketti? Klimat némishqa qurghaqliship nechche yüz kilo métrliq tebiiy toghraqliqlar weyran qilindi!?……. Aytmatow toghra éytidu: Bügünki künde yüz bérish éhtimali bolghan qiyamet we ékologiye tragédiyaliri diniy kitablarda éytilghandek xudaning ghezipidin emes, belki ademlerning özliri teripidin keltürüp chiqirilidu! Zimin eslidinla birxil ichki tengpungluqta yaritilghan, tebiet ezeldinla jimi mewjudatlar bilen garmonik birlik hasil qilghan, mana mushu tengpungluqni medeniyet uqumining igisi bolghan insanlar öz qoli bilen buzdi, qedimki Tarim medeniyitining bir közniki bolghan Deriya boyining bayqilishi we nahayiti téz waqit ichide medeniyet ékologiyisning buzulushi bizge yéngidin yéngi wehimilerni his qildurmaqta . Shundaq, Tarim bizning animiz, biz bu méhriban anidin tughulghan, uning köksidin aq süt émip chong bolghan, uning elley naxshisini anglap hayat güzellikini hés qilghan, uning baghrigha tinip ketken medeniyet tindurmisidin ozuq alghan. Bügünki künge kelgende bu méhriban ana zaman riyazetliridin charchidi, jismi xoridi, chachlirigha aq kirdi, ichki énérgiyasi xoridi, u heqiqetenmu köp mesheqqetler chekti . U yéngi hayatiy küchke muhtaj! Biz uni perzentilik muhebbitimiz bilen asrayli we menggü söyeyli!….

‎9 ‎noyabrya ‎2011 ‎g., ‏‎17:45:31
Amraq…